Ferslach fan de besite oan Scherjon’s klompmakkerij en Klompemuseum op sneon 19 april 2025

 

Sneontemoarn 19 april 2025 fûn de ôfsluting fan it jierseizoen 2024/2025 plak. It sintsje wie der noflik by en we krigen in rûnlieding by de klompmakkerij fan Scherjon yn Noardburgum.

 

Nei it wolkomstwurd troch foarsitter Frits Bloem folge der in demonstraasje oer it meitsjen fan klompen. Wykliks wurde der noch 200 oant 300 pear klompen makke yn de wurkpleats.

 

Hjirnei wie it tiid foar de kofje/tee mei oranjekoeke. As ôfsluting wie der noch alle tiid om it klompemuseum te besjen.

Ek it oanpealjende Fierljepmuseum mei de springskânsen wie in besite wurdich. De skiednis, de ûntwikkeling en de takomst fan it fierljeppen stie dêr  útnoegjend útstald. Al mei al in moaie kulturele moarn!

 

Nei dizze jier ôfsluter is it wachtsjen op it nije seizoen. Sa ’t de foarsitter opmurk: “Der leit wer in moai en ôfwikseljend programma op jimme te wachtsjen”.

 

Ûnder de kop 'Foto's' op dizzy webside binnen in tal foto's fan dizze gearkomste werom te finen.

 

Henk Vriesema

 

Ferslach fan de kritejûn op tongersdeitejûn 27 maart 2025.

 

Plak:    Martinushûs, Hillamaweg 39 yn Burgum

Tiid:     20.00 oere 

Oanwêzich: sa 'n 40 persoanen

 

1. Iepening en wolkom troch de foarsitter:

In bysûnder in wurd fan wolkom is der foar ús nije leden: Greetje en Douwe Cuperus- De Jong en Geertje Stelwagen-Bergsma. Dat bringt it ledetal op 122.

Fansels ek oan Hessel de Walle dy’t jûn de lêzing fersoarget.

 

Foar it iepeningsliet hat de foarsitter yn de ChatGPT inkelde kearnbegrippen oer de maitiid ynbrocht en frege om in liet. It risseltaat:

 

De maitiid komt, in sêfte koelte.

Mei ûntlûkend grien yn elke strjitte.

Lamkes huppelje, in fleurich gesicht

De natuer wurdt wer libben,

en sy is sa grutsk.

 

De fûgelsang, in symfony.

Yn de beammen, heech en frij.

Mei in glimk op myn gesicht.

Genietsje ik fan it sintsje, hearlik ticht.

 

Bûten sitte, ûnder de blauwe loft.

De wrâld sykhellet, fol fan nocht.

De skepping toant har pracht en praal.

De maitiid libbet yn elke nacht.

 

2. Meidielings fanút it bestjoer:

• In wurd fan tank oan de redaksje fan Drachtsterkrante dy’t graach ús jûnen ûnder oandacht bringt.
• In goed weromsjen op wer in pracht fan in Kantatetsjinst meit it Kwarttetekoar. 15 maart 2026 binne se wer fan de partij.
• Foar ús programma 2025-2026 stiet alles omtrint yn ‘e steigers. We moetsje iepen doarren at it giet om it fersoargjen fan in jûne foar ús Krite.
• Liuwe Westra hat frege hoe’t it gie mei de Fryske eleminten yn de earetsjinst n.o.f. ús gemeentejûn. Der is him tasein dat wy it initiatyf nimme sille om mei de tsjerkerie te evaluearjen.
• Op ús earstfolgjende bestjoersgearkomste sille wy prate oer wat wy dogge mei it fêststelde belied oangeande eareleden en donateurs.

 

 

3. Koart ynsoch út de aktualiteit:

• Yn de artikelsery VRIJHEIDSSTRIJDERS hie Geart de Vries in moai ferhaal oer Tiny Mulder.
• Ferskillende twaddekeamer fraksjes fiterje de minister oan ta konkretre aksjes foar de Fryske taal. Se hawwe it oer: gebrek oan ambysje, dreech reagearje en net yngean op oanbefelingen fan it adfysorgaan Dingtiid.
• It Frysk krijt oan de RUG wer in learstoel Frisistyk. Dat is tige wichtich foar ús taal.
• Yn it kader fan it Taalplan Frysk 2030 kinne de skoallen de kommende 2 moannen in subsydzje oanfreegje foar it fersterkjen fan harren taalbelied. Der € 600.000 beskiber.

 

4. Algemiene rûnfraach. Der wurdt frege nij de begjintiid fan ús útstapke nei Scherjon. De tiden binne fan 10.00 oere oant 12.00 oere. Der komt noch in Omtinker.

 

5. 1^e ronde mei Hessel de Walle:

Hessel de Walle hat it boek "Friese vrouwen in het verzet" skreaun, wêryn't er de rol fan Fryske froulju yn de Twadde Wrâldoarloch yn it ferset beljochte. It boek biedt in oersjoch fan de moedige en wichtige bydragen fan dy froulju, dy't faak yn it skaad wurken, mar in essinsjele rol spilen yn de fersetsbewegingen tsjin de Dútske besetting. Yn it boek wurde ferskate persoanlike ferhalen ferteld fan froulju dy't belutsen wiene by it ferset, fan it helpen fan Joaden oant it jaan fan ûnderdak oan fersetsstriders of it smokkeljen fan ynformaasje. De Walle sketst dêrmei in ryk en minsklik byld fan de impact fan dizze froulju yn in drege tiid, en it beklammet har moed en trochsettingsfermogen. It is in wichtich wurk, net allinne foar de skiednis fan Fryslân, mar ek foar de bredere Nederlânske oarlochsskiednis, omdat it de faak fergetten bydragen fan froulju yn it ferset beljochte.

 

 

7. 2^e ronde mei Hessel de Walle.

De ferskillende rollen dy’t de fersetsfroulju spile ha wurde beljochte. De namme Klaske Douma út Burgum en har rol yn it ferset kriget ekstra oandacht. Meinammen it feit dat in tal fan de fersetsfroulju keazen foar in libben sûnder man en gesin.

Maatskiplike ûnôfhinklikheid en it behâlden fan harren wurk en karriêre spilen yn in soad gefallen in rol

 

8. Dankwurd foar de ynlieder troch it oerhandigjen fan in slúf mei ynhâld.

 

9. De foarsitter wiist elkenien op ús útstapke fan sneontemoarn 19 april o.s. Yn in Omtinker krije de leden mear ynformaasje oer it hoe en wat en hoe oan te melden. Wa’t € 10 p.p oermakket is ek tagelyk oanmeld. Gasten binne wolkom.

Der wurdt efkes stilstien by it feit dat Connie en Herman altyd klear stean oangeande de lokaasje, de kofje en de thee. Der wurdt har troch de foarsitter in blomke as tank oanbean.

Ôfslutend in wol thús en oant 19 april o.s.

 

Henk Vriesema

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

FERSLAGGEN KRITEJÛNEN

 

Ferslach Fryske Krite Burgum – 20 febrewaris 2025

 

Plak: Martinushûs, Burgum

Oanwêzich: likernôch 80 kriteleden en belangstellenden

 

1. Iepening

Foarsitter Frits Bloem iepenet om acht oere de gearkomste en hjit elkenien wolkom. It bestjoer hie op sa’n 60 minsken rekkene mar der is sprake fan in folle hegere opkomst.

In spesjaal wurd fan wolkom is der foar Anne-Goaitske Breteler en foar de nije leden: Anton en Klaske Hartwig, Joeke van der Heide, Evert Bergsma, Seije Herke Brinkman, Harry en Annemarie Kingma, Alie Veenstra-Westra en Jellie Veenstra, Jon Sierksma en Yvonne Winius. Dêrmei komt it ledetal op 120!

De foarsitter sprekt it fertrouwen út dat hja harren hjir gau thús fiele sille by de krite en genietsje sille fan de moaie jûnen.

Gasten yn it fermidden betelje foar dizze jûn 5 euro of wurde, mei yngong fan it nije seizoen, lid foar 15 euro it jier. Dizze en de kommende jûnen fan dizze seizoen binne dan fergees.

 

Dêrnei folget in tekst út it Lieteboek, nû. 840 oer it finen fan de wei fan frouwe Wiisheid.

 

2. Koart omtinken foar de aktualiteit

- In gearfetting út it haadartikel fan 6 febrewaris yn it FD fan Jan Ybema oer it ynfieren fan twatalige ferkearsbuorden mei yngong fan 2026. Mear as symboal polityk! It makket in lytse taal sichtber yn de iepenbiere romte en docht de sosjale prestiizje fan de taal goed en dêrtroch it tanimmen fan it brûken fan de taal. Dit lêste bliuwt de wichtichste faktor foar it fuortbestean fan de Fryske taal.

- Doe’t boargemaster Jeroen Gebben by in besite oan in 100-jierrige frou seach dat hja muoite hie om har yn it Nederlânsk te uterjen en hy oanjoech dat hja ek wol Frysk prate koe, joech hja as beskie dat it gebit der dan ek wol út koe. Taal ferbynt!

 

3. Jubileumjûn 16 jannewaris 2025

Frits Bloem sjocht koart werom op de jubileumjûm fan 16 jannewaris yn de Krústsjerke. It wie in moaie jûn mei bydragen fan wâldsjonger Marcel Smit en polityk sjoernalist Onno Falkena. Ek hjir wer in prachtige opkomst.

In wurd fan ekskús foar it feit dat net alles goed fersteanber wie troch de mear as goede akoestyk yn de tsjerke. Ek wie it oan de kâlde kant. Dizze punten wurde meinommen by de organisaasje fan it jubileum oer 5 jier.

 

4. Belied eareleden/leden fan fertsjinst en stipers

Motivaasje en fêststelling fan belied oangeande it beneamen fan eareleden en leden fan fertsjinst en stipers yn it Húshâldlik Reglemint. Beide regelingen binne earder tastjoerd wurden oan de leden.

Wat it beneamen fan eareleden/leaden fan fertsjinst oanbelanget: dit wie oant no ta noch net fêstlein yn it Húshâldlik Reglemint.

Wat stipers oanbelanget: mochten de subsydzjes tebekrinne, dan kin de krite neffens it opstelde stipersbelied hannelje en sa besykje it ledejild leech te hâlden.

De oanwêzigen stimme mei beide regelingen yn en it belied wurdt fêststeld.

 

5. Bestjoersferkiezing

Ofgeand binne Seppy Sierksma (notuliste) en Frits Bloem (foarsitter).

De foarige kritejûn is al oanjûn dat it bestjoer foarstelt om Henk Vriesema te beneamen yn de fakatuere fan Seppy Sierksma en Jaring de Groot as opfolger fan Frits Bloem.

Jaring de Groot is ree om yn de gearkomste fan septimber 2026 it foarsitterskip oer te nimmen.

Oant in wike foar dizze ledegearkomste hiene de leden it rjocht om mei tsjinkandidaten te kommen. Skriuwer Sake Postma jout oan dat dat net it gefal west hat. Dêrmei binne de beneamingen in feit.

 

6. Rûnfreegjen

Nimmen hat wat foar de rûnfraach.

 

7. Anne-Goaitske Breteler oer har boek ‘De laatste dagen van de dorpsgek’

Dit is de twadde kear dat de krite Anne-Goaitske ferwolkomje mei as gastsprekker. De foarige kear wie  har boek ‘De traanjagers’ oer de walfiskfeart yn de fyftiger en sechstiger jierren it ûnderwerp, dizze kear is dat har boek ‘De laatste dagen fan de dorpsgek’.

Dit boek is it resultaat fan in 6 jier duorjend ûndersyk nei de geastlike sûnens op it plattelân. Oanlieding wie in petear mei in befreone psychiater dy’t oanjoech dat der grutte ferskillen tusken pasjinten yn ‘e stêd en op it plattelân te merkbiten wiene en dat der eins ûndersyk nei dit fenomeen dien wurde moast. Dat hat Anne-Goaitske op har nommen.

Omt it om in breed tema giet en der in yngreven ûndersyk dien waard troch Anne-Goaitske, wie der in soad ynformaasje foarhannen. Har mem stelde foar om ticht by harsels te begjinnen. En sa kaam hja by har oeroerpake sjoernalist en skriuwer Reinder Brolsma telâne. By syn libben hie er al pyschyske problemen en benammen de lêstse jierren foar syn libben wie er swiersettich en hat er himsels yn 1953 tekoart dien. Troch syn famylje is dêr noait oer praat wurden.

Anne-Goaitske woe it taboe trochbrekke en hat har beppe derop befrege. Dy woe der earst neat fan witte mar kaam der letter op werom en liet in mapke mei oantekeningen fan har âlders sjen. Dêryn waard ek wat oer de psychyske tastân fan Reinder beskreaun. Der waard, neist it reguliere soarchoanbod, ek in berop dien op in magnetiseur. In pear jier foar syn dea hat er, as gefolch fan in ûngemak, ek noch shockterapy hân.

It swijen oer psychyske problemen wie gjin útsûndering, mar earder regel. Ek no, sa’n 70 jier letter, kinne wy ús ôffreegje oft it taboe op mentale problemen net noch altyd fan tapassing is.

Statistiken fan 2021 litte sjen dat minsken út ‘e stêd mear oanspraak meitsje op geastlike sûnenssoarch as minsken fan it plattelân. Neffens it CBS is it stigma op mentale problemen grutter yn de bûtengebieten en wiist it oan as ien fan de oarsaken foar de opfallend hegere selsdeadings-oantallen yn de plattelânsregio’s.

Nei oanlieding fan dizze sifers is Anne-Goaitske op syk gien nei ferhalen achter it taboe fan geastlike sûnens. Hja is yn petear gien mei bewenners fan it plattelân en is yn (famylje)argiven en pasjintedossiers dûkt.

De bining mei de grûn en de agraryske kultuer wurket faak noch troch yn de hjoeddeistige agrariër, mear as earder tocht waard. Lokkich binne der no ynstânsjes dy’t omtinken ha foar ‘agrosuïside’ (top 3 fan beroppen). Fan it LTO út binne der tsjintwurdich ‘erfbetreders’ dy’t dat yn ‘e gaten hâlde.

 

Anne-Goaitske makket dizze jûn mei de krite, û.o. oan ‘e hân fan anekdoates en bylden, in reis troch de tiid fan earmoede by de fiskersfroulju en bewenners fan de spitketen, alkoholisme by de feanarbeiders, de ferantwurdlikens fan de âldste soan op in pleats, it jok fan de frou, de ûntwikkeling binnen de sûnenssoarch, de plakken dêr’t minsken teplak koene dy’t geastlik siik wiene en it leauwen. Ek lit se foto’s sjen fan ‘doarpsgekken’ dêr’t de mienskip noed foar stie: minsken mei in beheining dy’t bygelyks betelle wurk diene foar de gemeente of jirpelskilen ophellen dy’t brûkt waarden as feefoer. Der waard troch de mienskip op dizze minsken past.

 

Oan ‘e ein fan har ferhaal freget se har ôf oft etiketten lykas autisme en ADHD ek net faak op ússels fan tapassing binne. Hja ferget ús op ús ferantwurdlikheidsgefoel en ropt op ta petearen oan de keukentafel en it trochbrekken fan taboes. Dat is hjoed-de-dei noch mear nedich as foarhinne yn ferbân mei de desintralisaasje fan de ggz (in soad foech by de gemeenten en te min jild dêr foar) en de yndividualisearring.

Lit sjen dat it net altyd goed giet yn it libben en dat it wichtich is om jin te uterjen!

 

De ynlieding fan Anne-Goaitske Breteler wurdt ôfsletten mei de wurden fan Jan Jongsma: Ik bin fan fan dy. En dat jildt nei alle gedachten foar de measte oanwêzigen!

 

8. Tankwurd en ôfsluting

- Foarsitter Frits Bloem seit Anne-Goaitske hertlik tank foar har ferhaal en oerhandiget har neist in roas ek in pear Fryske sokjes foar har krekt berne jonkje.

- Seppy Sierksma wurdt tank sein foar har ynset foar de krite en de foarsitter memorearret noch efkes it ûntstean fan de gearwurking: it earste kontakt dêroer wie by de reüny yn 2019 by it opheffen fan de basisskoalle yn Reitsum, dêr’t Frits master en Seppy learling west hat.

Ek kamen de teksten fan de krite dy’t nei bûten geane noch even oan ‘e oarder: dat koe net sûnder dat se fia Seppy rûnen foar korreksje. Ek nei Seppy har fertrek kin der eventueel in berop op har dien wurde. Hja krijt in moai boeket mei in boekebon foar har konstruktive ynset.

- De foarsitter wiist noch op de kommende aktiviteiten yn maart: 16 maart Fryske jûnstsjinst mei it Kwartettekoar en 27 maart in kritejûn mei Hessel de Walle oer syn boek ‘Vrouwen van het Friese verzet’.

Tank foar it kommen en wol thús!

 

Sep

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Ferslach Jubileumgearkomste Fryske Krite Burgum

 

Datum:               16 jannwaris 2025

Plak:                    Krústsjerke yn Burgum

Tiid:                      20.00 – 23.00 oere

Oanwêzich:      sa’n 100 persoanen

 

Neidat elkenien foarsjoen is fan kofje of tee, iepenet  de foarsitter fan de Fryske Krite, Frits Bloem, de gearkomste mei in wurd fan wolkom oan de kriteleden, de gasten en  fertsjintwurdigers fan it Nut, krite Trynwâlden, OPA, Doarpsbelang Burgum, Protestantske Gemeente Burgum, Frysk Boun om Utens, Jong Fryske Mienskip, Krúspunt en it Bogerman Kolleezje.  Dêrneist wurde wâldsjonger Marcel Smit en ynlieder Onno Falkena fan herte wolkom hjitten.

 

Dizze jûn wurdt it 70-jierrich jubileum fan de Fryske Krite Dr. G.A. Wumkes betocht. De Krite is hjir tige grutsk op en fynt it mear as wurdich om by stil te stean en dat te fieren!

Yn it 70-jierrich bestean hawwe der soargen west oer de takomst fan de Krite, mar troch de ynset fan in hiele rige bestjoerders is it goed kommen en hat de Krite op it stuit 109 leden. Wa wit nimt dit tal nei dizze jûn noch ta!

 

Foarsitter Bloem memorearret noch efkes Dr. Wumkes. Yn ‘e folksmûle wurdt de krite altyd de Krite fan Burgum neamd, mar de offisjele namme is: Fryske Krite Dr. G.A. Wumkes.

Dr. Wumkes wie teolooch, bibliotekaris fan de Provinsjale biblioteek, hertstochtlik  strider foar de idealen fan de Fryske Beweging en ek ien fan de oprjochters fan it Kristlik Frysk Selskip. As libbenswurk kin syn oersetting fan de Bibel yn de memmetaal sjoen wurde. Yn 1933 waard it Nije testamint oplevere en 10 jier letter de folsleine Fryske Bibel.

Bloem neamt ek Wumkes syn earste Fryske preek op sein 3 jannewaris 1915. Hy oerfoel de tsjerkerie fan de herfoarme tsjerke fan Tsjom doe mei de wurden: “Moarn bruorren, ik woe hjir fan ‘e moarn mar yn it Frysk preekje”. De tsjerkerie fersette him net, dus dat gie oan. Hy wie amper begûn of der rûn in âld wyfke de tsjerke út en spuide raar guod mei te sizzen: “It is fan ’e moarn komeedzje yn ‘e tsjerke”.

Foargeande wurdt oanhelle omdat de tsjerke in reade tried yn de doelstelling fan de Krite is. 11 april foarich jier hat de Protestanske Gemeente fan Burgum, yn gearwurking mei de Fryske Krite, in gemeentejûn hân û.l.f. ds. Liuwe Westra oer mear Fryske eleminten yn de earetsjinst. Hjir waard posityf oer tocht en dat is no ferwurde yn in stikje belied! Alle sneinen kinne wy it resultaat fernimme. Yn dit ramt is in útspraak fan ds. Wumkes sprekkend: as wy de tsjerke fan it goed rjocht fan ús taal oertsjûgje kinne, dan hawwe wy de taalstriid wûn! En wat is der moaier as it boadskip fan de heit te hearren yn de taal fan mem.

 

De Krite set him yn  foar it behâld en fersterkjen fan de Fryske taal en kultuer. De jûnen dy’t der jierliks organisearre wurde, ûnderstypje dit doel. Der wurdt besocht al dy aspekten rjocht te dwaan: taal, literatuer, natoer, skiednis, muzyk/sang en in kultureel útstapke. De jûnen wurde wurdearre en goed besocht.

Mei troch stipe fan de gemeente Tytsjerksteradiel, OPA en de Douwe Kalma Stifting is de Krite ek yn steat goede sprekkers oan te lûken. Bloem seit harren tige tank dêrfoar en hopet dat dy stipe de kommende jierren fuortset wurdt.

Om’t it hieltyd wer slagget farsk bloed yn it bestjoer te krijen, is der alle betrouwen yn de takomst. De Krite set foarearst yn op it 75 jierrich jubileum!

No earst wurdt der in fijne en gesellige jûn fan makke. In jûn dy’t yn it teken stiet fan MOETING, FERDIVEDAASJE EN YNFORMAASJE!

 

Nei dizze ynlieding wurdt Wâldsjonger fan de gemeenten Tytsjerksteradiel en Achtkarspelen, Marcel Smit út Burgum, wolkom hjitten mei in grut applaus.

Hy traktearret de oanwêzigen op in oantal fan syn bekende lieten lykas De Westereen, Laaggeletterdheid, Underweis (nei oanliedingen fan de nij útbrochte gids mei doarpskuiers yn de gemeente Tytsjerksteradiel), Stjoerman (oer Bulthuis) en Omstekeard (in wurd dat ûnderwilens opnommen is yn it Frysk wurdboek).

 

Hjirnei kriget Omrop Fryslân-ferslachjouwer Onno Falkena it wurd oer it Frysk yn it brede spektrum fan polityk en bestjoer op ferskillende nivo’s. Benammen de BFTK (Bestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer) kriget omtinken. Yn it BFTK is fêstlein hoe’t it Ryk en de Provinsje Fryslân yn de perioade 2024-2028 wurkje oan de beskerming en befoardering fan de Fryske taal en kultuer.

 

De Fryslannen op in rychje: de Nederlânske provinsje Fryslân (661.904 minsken), Ostfriesland yn Niedersachsen (650.00 minsken), Nordfraschlön/Nordfiesland, kreis yn Sleeswyk-Holstein (170.000 minsken), Saterland/Seelterlound, gemeente yn Niedersachsen (14.000 minsken). Dizze Fryslannen kenne in hiele lange skiednis: ôffurdigers fan de Fryslannen kamen yn de tolfde en trettjinde iuw yn Aurich byinoar om rjocht te sprekken, besluten te nimmen en sa nedich harren autonomy te ferdigenjen. De Friezen makken yn de midsiuwen harren eigen wetten en der wiene mienskiplike ynspannings foar terpen, diken en polders.

 

Yn 1955 waard yn Aurich by de Upstalbeam in mienskiplik Frysk manifest oannommen dat yn it teken stie fan de Europeeske gearwurking.

Yn 1956 waar de Friesenrat oprjochte. Doelstelling wie de ferbining tusken Fryske lânstreken en de Friezen oer de hiele wrâld op alle terrein te befoarderjen en fuort te sterkjen.

Yn 2006 waard de ferklearring fan Leck ûndertekene: taal, kultuer en identiteit bewarje yn Europa en Friezen yn Dútslân en Nederlân stypje inoar.

Mei berop op 2 ferdragen fan de Ried fan Europa: it Europeesk Hânfest foar regionale en minderheidstalen en it Ramtferdrach foar nasjonale minderheden.

 

De Fryslannen sprekke ta de ferbylding. Dat is te sjen oan it programma Het Vuur van de Friezen fan Omroep Max, Fier yn it rûn fan Omrop Fryslân en it boek De Friezen van Flip van Doorn.

 

Nijsgjirrich it te witten hoefolle minsken tsjintwurdich it Frysk behearskje: mear as 90% ferstiet it Frysk, 65% kin it lêze, 55% praat it en 12 oant 15% kin it skriuwe.

Foar in diel fan de Fryskpraters is it Frysk net de earste mar de twadde taal. In soad Friezen binnen meartalich. Der is mear objektyf ûndersyk, troch bygelyks de Fryske Akademy, nedich!

 

It Frysk yn Europa is net de sterkste taal, mar ek net de swakste. Sterkere talen binne bygelyks it Baskysk, it Katalaansk, it Galisysk en it Sweedsk yn Finlân. Swakkere talen binne it Bretonsk, it Noardfrysk en it Kornysk (in Keltyske taal yn Cornwall).

 

Sûnt 1998 is it Hânfest foar minderheidstalen fan de Ried fan Europa (Council of Europe) fan krêft: Giving Regional and Minority Languages a Say.

It is in saneamd supermerk-model: net eltse taal wurdt gelyk beskerme.

De neilibbing wurdt geregeld kontrolearre.

Njonken it Frysk wurdt yn Nederlân ek sjoen nei it Nedersaksysk, Limburchsk en Papiamentu.

 

Binnen de de BFTK is ôfpraat dat it Frysk in fêst plak kriget binnen it MBU (Middelber Berops Underwiis), it Frysk sichtberder wurdt, bygelyks op oerheidsgebouwen en lâns de dyk, desintrale oerheden it Frysk brûke, der in nije start is foar in bachelorstúdzje Frysk oan de RUG mei yngong fan 2025 en taaloerdracht as spearpunt.

 

Der wurdt no sjoen dat Den Haach jild skoot en Fryslân besuniget. Yn april 2024 stelt it Ryk 18 miljoen beskikber: 1,7 miljoen foar taalbelied gemeenten, 1,4 miljoen foar ûnderwiis en 1 miljoen foar de AFUK. Yn maaie 2024 besuniget Provinsje Fryslân 0,4 miljoen op taal en kultuer. Slachtoffers binne de AFUK, Fryske Akademy, Fryske Beweging en de Stellingwarver Skrieversronte.

 

Sûnt 2023 is der, op inisjatyf fan de Jongfryske Mienskip, mear Frysk op ‘e dyk. Dat wurdt betelle troch de Provinsje. In foarbyld: de slogan Us skoallen binne wer begûn. Gemeenten beslute sels om de Fryske fariant al of net te brûken.

Fan 2026 ôf sille der ek Frysktalige ferkearsbuorden komme. Dat smyt hjir en dêr no al wjerstân op mar dat wie ek it gefal mei it ynfieren fan Frysktalige plaknammebuorden yn de gemeenten Tytsjerksteradiel en Boarnsterhim doesdestiids.

 

73 jier nei Kneppelfreed hat de Rjochtbank Ljouwert in twatalich boerd op ‘e gevel. De Rjochtbank Noard Nederlân (haadplak Grins) fynt it Frysk praten noch altyd lestich.  Der binne op it stuit 3 rjochtbanktolken Frysk mar dy wurde amper ynset yn ferbân mei strideraasje oer de beleanning. Der is noch altyd it rjocht ta Frysk praten yn de rjochtseal mar dat moat 8 dagen yn ’t foar fermeld wurde.

 

Falkena lit in oantal foto’s sjen mei foarbylden fan wêr’t Frysk yn de iepenbiere romte brûkt wurdt en wêr net. It Frysk ûntbrekt faak, bygelyks by de jildautomaat, en hy freget him ôf troch wa’t dêr it inisjatyf ta nimme moat ( Provinsje, Fryske Beweging, Jongfryske mienksip). Hy neamt yn dit ferbân ek Spaansk Baskelân as grut foarbyld, dêr’t je by de jildautomaat kieze kinne tusken it Spaansk, Baskysk, Galisysk, Katalaansk of fjouwer oare talen. Baskelân is autonoom en regelet sels ûnderwiis, belestingen en taalregels. Ek protestearje se as de eigen taal earne ûntbrekt.

 

De Bestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer (BFTK) is in tuskenstap. Lang net alles is regele. Nei twa jier wurdt der evaluearre en komt der in nije ôfspraak yn 2028. De BFTK moat him net beheine ta achterkeamerkespolityk en dêrom is it wichtich dat de Fryske befolking meipraat. De Fryske emansipaasje is noch mar healwei.

Taalbelied is noait klear!

 

Wat kinne Friezen dwaan?

- De Fryske taal brûke, ek yn formele situaasjes en in klacht yntsjinje as dat net kin (by de provinsje of by Tûmba).

- Stiper wurde fan in Fryske organisaasje (Fryske Beweging of JFM).

- Winsken: mear Frysk yn de supermerk, op de treinstasjons, yn de hoareka en mear Fryske films

Taalbelied net oer de oerheid oerlitte, mar de oerheid skerp hâlde!

 

Hjirnei is der gelegenheid ta it stellen fan fragen.

Der wurdt opmurken dat it brûken fan it Frysk op de Smartphone by de jeugd stimulearre wurde moat en dat it wichtich is om ynternasjonaal omtinken oan it Frysk te jaan.

Ek moatte wy grutsk op de Fryske taal wêze en net te folle ferdigenje. Neffens Falkena is der al in grut ferskil tusken no en de jierren tachtich. No folle positiver!

 

De fertsjintwurdigers fan de Jongfryske Mienskip nûgje de oanwêzigen út om harren oan te melden foar it Friezentreffen op 10 juny by de Upstalbeam yn Aurich.

Foarsitter Bloem ropt op om foaral it Frysk te brûken om’t 90% it wol ferstiet. Bliuw jim taal trou! Tagelyk ropt er de gasten op om lid te wurden fan de Fryske Krite en wiist yn dat ferbân op de flyers dy’t op ‘e tafels lizze.

 

Dêrnei is der op ‘e nij kofje/tee, mar no mei oranjekoeke.

 

By it twadde optreden fan Marcel Smit krije wy de folgjende lieten te hearren: It kastje fan Ikea, it oandwaanlike liet In part fan dy, Oan it kanaal, Bearenburch, Pake fan mysels en Hûntsje Minne.

 

Nei it optreden wurde Marcel Smit en Onno Falkena nei foaren roppen om in slúf mei ynhâld en in Frysk presintsje yn ûntfangst te nimmen.

 

Dêrmei is it offisjele part dien en wurdt der oergien ta it ynformele stik (mei in hapke en in drankje) dêr’t MOETING sintraal yn stiet.

 

Seppy Sierksma

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Ferslach Fryske Krite Burgum – 12 desimber 2024

 

Plak: Martinushûs, Burgum

Oanwêzich: likernôch 30 leden

 

1. Iepening

Foarsitter Frits Bloem iepenet de gearkomste en hjit elkenien tige wolkom op dizze ynlaske gearkomste. Troch sykte koe Jaap Klimstra de 28^ste novimber net oanwêzich wêze, bliid dat hy der jûn wol is. In spesjaal wurd fan wolkom foar him. Ek wurdt nij lid Trynke Kooistra fan herte wolkom hjitten.

 

Frits Bloem stiet dizze jûn stil by Eppie Dam yn ferbân mei de koartlyn útbrochte autobiografy yn de foarm fan de Pompster Psalmen, dêr’t hy weromsjocht op syn libben. Net as ôfskie mar omdat de sykte fan Huntington syn takomst ûnwis makket. It skriuwen hat altyd ljocht en kleur yn syn libben brocht. Salang as it kin bliuwt hy skriuwen. Yn psalm 150 seit er it sa:

 

               Je kunt de naarste dingen erven

               Een kwaal voor ieder nageslacht

               Maar ergens wil je zingend sterven

               Tot waar het lied je heeft gebracht

 

2. Meidielings út it bestjoer

Nei oanlieding fan de gemeentejûn fan 11 april, dêr’t in oantal stellingen oangeande it brûken fan it Frysk bepraat waard troch de gemeenteleden en de fertaalslach dy’t der makke wurde soe, hat it kritebestjoer 9 novimber in brief de doar útgien litten nei de tsjerkerie fan de Protestantske Gemeente Burgum mei de fraach oft der al fierdere ôfspraken makke wiene en oft dy fêstlein binne yn belied. Underwilens is dêr in positive reaksje op kommen. De tsjerkerie hat yn har gearkomste fan 3 desimber besletten dat der op in natuerlike wize Fryske eleminten hearre te wêzen. Dat foarnimmen is ûndertusken opnommen yn harren beliedsplan. Dêrnêst is dêroer in passaazje opnommen yn de standertbrief oan gastpredikanten.

 

In oar posityf punt is dat de tsjerke mei de Fryske Krite garant stean sil foar de kosten fan it optreden fan it Kwartettekoar op 16 maart 2025. Der wurdt foarsteld om by de útgong in kollekte te hâlden foar dekking fan dy ûnkosten.

 

It bestjoer is ynnommen mei foarlizzende útkomsten omdat der sa ek rjocht dien wurdt oan kêst 2 fan de Karbrief dêr’t steld wurdt dat de krite it doel hat in rûnte te wêzen dy’t har ynset foar de Fryske taal en kultuer, sawol yn it tsjerklik libben as dêrbûten.

 

 

3. In greep út de aktualiteit

- De Evangelische-reformierte Kirche yn Dútslân hat it bibelboek Psalmen yn eigentiids East-Frysk (Plattdeutsch) útjûn. Net omdat it net al bestie mar yn ferbân mei de fierdere ûntwikkeling fan de taal. In foarbyld is Psalm 23: Hij verkwikt mijn ziel. Yn âldere fertalingen stiet der: He verquickt meine Seele. Yn dizze nije oersetting stiet er: He gifft mien Seel neei Kracht.

- Mei de slogan Jouw Taal Telt jout it ISK (Internationale Schakelklas) yn Ljouwert jongeren mei in bûtenlânske achtergrûn de gelegenheid les yn har memmetaal (bygelyks it Somalysk of Arabysk) te krijen omdat taal in wichtich ûnderdiel fan harren identiteit is en it de gewoanten, tradysjes en it kulturele erfguod fan in folk sjen lit. Dat helpt bern harren thús te fielen. Dit moat dochs ek jilde foar ús Fryske Taal?

- Takom jier hâldt de KFFB (Kristlike Fryske Folksbibleteek) nei 90 jier op te bestean. Yn totaal binne der 516 titels ferskynd. De fyftiger en sechstiger jierren wiene topjierren. Der waarden soms 30.000 boeken yn ’t jier ferkocht en der sieten 12.000 abonnees yn ‘e kaartebak. Nû 517 wurdt it lêste boek: De bittere fraach skreaun troch Anders Rozendal, mei 21 titels de hússkriuwer fan de KFFB.

- Moarn, freed 13 desimber, giet it Klompmakkersteam fan de Sûkerei nei Den Haach en sil de bûter jild jilde want dan wurdt bekend makke oft it team yn ‘e prizen fallen is foar de Erfgoedvrijwilligers-prijs. Ek al soe dat net it gefal wêze dan is de PR dy’t der foar de klompmakkerij west hat al winst.

 

 

4. Jaap Klimstra mei syn ferhaal oer Sibbeltsje

Klimstra komt fan Ljussens en is letter ferfearn nei Bûtenpost. As tsjerkeriedslid fan de Grifformearde tsjerke kaam hy dêr yn ‘e kunde mei Sibbeltsje. Hja hat dus echt bestien.

Doe’t Klimstra foar it earst by Sibbeltsje oer de flier kaam, kaam er der ta syn grutte fernuvering achter dat Tabe, de man fan Sibbeltsje, achter ferskate ferloers kleden op bêd lei en slim siik wie. Sibbeltsje sommearre him lykwols der ôf te kommen foar de besite. In wike letter wie er wei, ferstoarn oan maachkanker. Sibbeltsje wie doe in 73-jierrige widdo en Klimstra hat him 22 jier lang om har bekroade. Sa die er putsjes en boadskippen foar har en fersoarge er de boekhâlding.

Doe’t hja 95 en 3 oeren âld wie, lei hja, nei ûntelbere ferhuzingen, yn Bûtenpost de holle del.

 

It is in brikenien. Dat hie dokter sein doe’t er Sibbeltsje helle. Sok praat hie de mem slim rekke, mar heit Ypke miende dat it faktaal wie: it wie de diagnoaze. En och, as sa’n popke yn ‘e widze leit mei de tekkentsjes der kreas oerhinne dan falt it net op dat it in mankemint oan de heupe hat. Dêrom eamelen de oare memmen der earst net bot op om. Ek by it lettere krûpen seach men noch net sa dat it iene poatsje wat koarter wie as it oare. Mem wie fol begrutsjen doe’t de earste stapkes kamen en Sibbeltsje nei foaren skokte en skeukte. Har kopke gie der suver wat nei stean en dat makke it noch begrutliker.

Sa begûn it libben fan Sibbeltsje yn de wrâld. De earste jierren brocht se troch yn it Paradyske ûnder Kollum en dat wie in moaie tiid. Mar letter kaam, mei it ferstjerren fan har mem, de tragyk yn har libben. Lykwols, se lit de moedfearren net hingje en pakt op wat der op har wei komt: as help yn har heit syn húshâlding, as tsjinstfaam by rike minsken yn it westen fan it lân en letter as troude frou. Ek hat hja in setsje taholden yn Sweden. It giele kofferke en de fyts mei it stikje hout op de traper, reizgje altyd mei har mei.
Jabik Jans Klimstra fertelt mei in protte faasje en humor. Hy hat each foar de tragyk, mar ferjit de komyske aspekten seker net. Hy docht it lange libben fan dizze krigele, mar skeinde, frou mei in protte each foar detail út de doeken. Klimstra ferstiet de keunst minsken en situaasjes ta libben komme te litten.

 

Yn har testamint stie dat Klimstra it libbensferhaal fan Sibbeltsje fertelle mocht, mar net in dei earder as dat hja ferstoarn wie. En de kiste moast ticht: "Ik wol net fan dat 'poppetjeskijken." Men kin somtiden wol om har oanslaggen laitsje, mar it djippere boadskip fan har bestean is dat it minskdom wolris neitinke mei oer hoe om te gean mei in minske mei in brekme.

Sibbeltsje liet 350.000 euro nei dat ûnder 10 goede doelen ferparte is. Ek in muoikesizzer yn Kanada krige in dofke jild omdat har man siik wie. Hja wie fûl foar harsels, mar gol foar in oar!

 

Foarsitter Frits Bloem seit Jaap Klimstra hertlik tank foar syn prachtige ferhaal en oerhandiget him in slúf mei ynhâld.

 

5. Ofsluting

- De Krite hat 70 jier bestien en de jubileumgearkomste wurdt hâlden op 16 jannewaris yn de Krústsjerke mei in optreden fan Marcel Smit. Gastsprekker deputearre Eke Folkerts hat spitigernôch ôfberjocht dien, dêrom wurdt der noch socht nei in ferfanger. De oanwêzigen wurde oproppen om manmachtich te kommen, gasten binne dêrom fan herte wolkom!

- Ynkoarten kinne de kriteleden it nijjiersberjocht yn ‘e mjitte sjen.

 

Oant sjen op de jubileumgearkomste fan 16 jannewaris 2025 en alfêst in sûn en lokkich nijjier tawinske. Wol thús!

 

Seppy Sierksma

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Ferslach Fryske Krite Burgum – 24 oktober 2024

 

Plak: Martinushûs, Burgum

Oanwêzich: sa’n 40 minsken

 

1. Iepening

Foarsitter Frits Bloem iepenet de gearkomste en hjit elkenien tige wolkom.

In spesjaal wurd fan wolkom is der foar gasten en nij lid Eelkje Vriesema. Emmy Soepboer, ek in nij lid, is jûn net oanwêzich.

 

Hiel spitich dat Jaap Klimstra, dy’t in ferhaal hâlde soe oer Sibbeltsje, behindere is troch sykte. It bestjoer krige dit pas hjoed de hearren en dêrtroch ûntstie der wol wat stress. Lokkich dat bestjoerslid Eelke Boonstra ree fûn waard om te fertellen oer syn wurk as ûntwikkelingswurker yn Bolivia.

 

Der wurdt iepene mei it gedicht ‘De Reinbôge’ fan Eppie Dam: út de bondel Hertslach en op it stuit hiel aktueel:

Se sizze ast fan bûten bist

Dan hearstû der net by

Se sizze datst net doge kinst

Astû net bist as sy

 

Mar sjoch ris nei it sinneljocht

De bôge mei sân kleuren

Sjochstû it al gebeuren

Dat ien him ôfjaan moat

Dy’t oars is of apart?

Nee, de iene ken de oare:

Bân fan read oant fiolet

Troch de iuwen hinne net feroare

Kinne minsken dat dan net?

 

Se sizze, ast fan bûten bist

Dan dochstû net normaal.

Se falle oer dyn uterlik

En laitsje om dyn taal.

 

Se sizze, ast fan bûten bist

Dan kinstû better gean.

Se tinke datst gjin minske bist

Dat is dochs gjin bestean?

 

2. Meidielings út it bestjoer

- Begjin takom jier komt der in bestjoerswiksel. Dat fynt, yn ferbân mei it karakter fan de jûn, net plak op ús jubileumgearkomste fan jannewaris mar op de kritejûn fan 20 febrewaris. Letter mear dêroer.

- Der wurdt binnen it bestjoer ek neitocht oer it beneamen fan leden ta Earelid of Lid fan fertsjinste. Neiere berjochtjouwing dêroer folget noch.

- Der sil belied makke wurde oer it winnen fan stipers yn ferbân mei it tebekrinnen fan de subsydzjes foar kultuer. Dit sil nei alle gedachten ús subsidiïnten ek reitsje.

 

3. In greep út de aktualiteit

- Aant Jelle Soepboer en Richard Zuiderveld ha in boek útbrocht mei as titel Vet Oud: in Frysk Skiednisferhalenboek foar de jongerein. Tip?

- It Frysk hat belangstelling fan hegerhân: de minister fan Ynlânske saken en de besite fan ús kening op 16 oktober oan de Fryske Akademy (ûntwikkeling fan it Frysk as offisjele taal, de Bestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer), Tresoar (taljochting op inkelde stikken út de kolleksje) en de Afûk (betsjutting fan it Frysk yn it deistich libben). Dit alles yn in Frysktalich parseberjocht oankundige. Moai dizze belangstelling!

De kening ferstiet 90% fan it Frysk tanksij Frysktalige programma’s op de Nederlânske telefyzje.

Keningin Wilhelmina hâlde ea in taspraak yn it Frysk, Juliana song it Frysk folksliet mei en Beatrix besleat in besite oan Makkum yn 2008 mei de wurden: Tige tank. Us hjoeddeistige kening liet it ôfwitte…

- Heechlearaar Frysk Jarich Hoekstra is 22 septimber 2024 yn ‘e âldens fan 68 jier ferstoarn. Wy kenne de sympatike Hoekstra fan it Wurdboek fan de Fryske Taal, de Taalsnipels yn it FD, oersettingen fan Asterix en Obelix, de Bommelboeken en eigen proaza. Yn 1999 kaam hy op de learstoel Frisitiek op de Christian Albrechts Universität foar it Noard Frysk. Guon fan de oanwêzigen (lykas Neeltsje Hoekstra) ha him meimakke tidens de Fryslân reizen.

- Jan Jongsma memorearret Manuela Köster dy’t resint op 55-jierrige leeftyd ferstoarn is. Hja is bekend wurden troch har Tantalustrilogy (2009-2015) en hat oer it earste boek dêrfan, Leafde en yntriizje yn Egypte, in middei foar de Fryske krite fersoarge.

 

4. Eelke Boonstra oer syn wurk as ûntwikkelingswurker yn Bolivia

Eelke Boonstra nimt ús mei nei Cochabamba, in doarp heech yn de Andus yn Bolivia, dêr’t er, tegearre mei noch twa teamleden, ûntwikkelingswurk dien hat yn ‘e foarm fan kennisoerdracht oan boeren mei molkfeebedriuwen.

As consultant hat Eelke wurke foar Agri Advice en waard troch de frijwilligersorganisaasje PUM (Programma Uitzending Managers) benadere om diel te nimmen oan in ûntwikkelingsprojekt yn Bolivia.

It PUM, in programma fan Nederlânske wurkjouwers (it MKB), stipet en wurket gear mei ûndernimmers yn ûntwikkelingslannen en opkommende merken mei as doel it realisearjen fan ynklusive, duorsume ekonomyske groei.

Meastal wurde foar dit wurk pensjonearden frege om’t it om frijwilligerswurk giet.

It team bestie út in fee-arts, in fokkerijman en Eelke mei as spesjaliteit fuorjen en ekonomy. Elk teamlid gie 2 kear yn it jier trije wiken nei it projekt. Der kaam dus 6 kear yn it jier immen oer de flier by de boeren.

Eelke hat twa kear fanút it PUM nei Bolivia west, mar dat wie net foldwaande. Dêrnei hat hy it projekt mei noch twa manlju op syn skouders nommen. It projekt duorret 3 jier.

 

De boeren binne oansletten by in koperaaasje/federaasje fan produsinten fan molke (APL) fan lytse boeren. It APL keapet molke en betellet ienris yn ‘e twa wiken molkjild út. Sa’n útbetelling is in gesellige dei foar jong en âld en de plysje hâldt in eachje yn it seil.

It grutste part fan de befolking is Roomsk en de kryst falt yn ‘e simmer. It APL organisearret dan foar de molkfeehâlders in feestmiel. Ek binne der dan langduorjende optochten mei tradisjonele klear, dûns en muzyk.

 

By elke kursus wiene der, neist in (lokale) fee-arts en fokkerijman, ek gewoane boeren oanwêzich. De kursus bestie moarns út teory en middeis út praktyk, it meitsjen fan húswurk en waard ôfsletten mei in eksamen. Benammen de praktyklessen wiene hiel populêr. De froulju binne hiel bot emansipearre en aktyf en makken ek diel út fan de kursus.

Nei elke kursus wie der rom tiid om gesellich nei te praten en te iten.

 

Saken dy’t oan ‘e oarder kamen by de kennisoerdracht wiene û.o. it ûnthoarnjen fan keallen. Dêr waard foarhinne net sa dierfreonlik mei omgien. By de kealle-ophoklessen waard der les jûn yn it elektrysk ôfheljen fan de hoarnen (mei in akku) ûnder ferdôving. Dit resultearre ek yn de ferkeap fan de apparaten fan Nederlân oan Bolivia.

Ek waarden der lessen jûn yn it beoardieljen fan fee. Sa waard der nei it uterlik (poaten en jaar) sjoen om’t je dêrút opmeitsje kinne hokker bolle der by heart om der fouten út te fokken.

Der wie ek omtinken foar fuorjen oan in foerhek (krêftfoer hat ynfloed op mage(soer) en poaten) en de húsfêsting om’t der in soad plestik omtoarke dat troch it fee opfretten waard. Eelke makke in ferliking mei Tanzania dêr’t plestik ferbean is!

Skjinmeitsje, opromje en hygiëne kamen dus ek rom oan bod.

 

It projekt yn Bolivia rûn fan 2009 oant 2015 mar der is noch regelmjittich kontakt. De koöperaasje draait noch altyd goed mar men krimmenearret noch altyd oer de molkpriis.

Sommige lokale fee-artsen binne nei oare bedriuwen gien of steane oan in Universiteit. Ien fan harren hat krektlyn noch yn Nederlân west.

In grut part fan de lesstof dy’t dêr oanbean waard is yntegrearre yn de lessen fan de Hegere lânbouskoalle/universiteit.

 

Bolivia hat, lykas Nederlân, twa rykstalen: it Spaansk en it Quechua.

 

Redenen foar Eelke Boonstra syn dielname oan ûntwikkelingsprojekten (ek yn Tanzania en Colombia):

- It is moai en tankber wurk.

- Nijsgjirrich om te sjen wat de minsken dêr motivearret om te hanneljen sa’t se it dogge.

- Elts minske en elke boer probearret der it bêste fan te meitsjen ûnder syn omstannichheden.

- Der giet tefolle fout yn ûntwikkelingswurk.

Fundaminteel hjirby: goed harkje nei de minsken dêr.

 

5. Skoft

 

6. It sjongen fan in tal lieten út Fryslân sjongt

 

7. Ofsluting

- Foarsitter Frits Bloem wiist op de kritejûn fan 28 novimber mei Jordan van der Maas. De 25-jierrige Jordan hat in trijelûk filme oer it libben yn de leechfeangebieten fan Fryslân. Hy sil in ynlieding hâlde en de film fertoane. De foarsitter en de sekretaris fan de krite ha ûnderwilens in foarpriuwke hân en fûnen it prachtich!

- Kofje/tee ôfrekkenje by de betsjinning en gasten betelje 5 euro oan Eelke Boonstra of, noch better, wurde lid fan de krite. Dan wie dizze jûn fergees.

- Der wurdt noch foarsteld om in ekstra kritejûn op tongersdei 12 desimber yn te laskjen foar in herkânsing mei Jaap Klimstra oer Sibbeltsje. Om’t dy jûn gearfalt mei in aktiviteit fan it Nut wurdt der hifke hoefolle minsken dêr foar kieze sille. Dat giet mar om in hânfol en dêrom wurdt der besletten om dit te besykjen. (Underwilens is dit fêstlein mei sawol Jaap Klimstra as it Martinushûs!)

- Oant 28 novimber mei Jordan van der Maas en 12 desimber mei Jaap Klimstra.

- Wol thús!

 

Seppy Sierksma

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Ferslach Fryske Krite Burgum – 19 septimber 2024

 

Plak: Martinushuis, Burgum  

Oanwêzich: sa’n 40 minsken

 

1. Iepening

- Foarsitter Frits Bloem iepenet de gearkomste mei in wurd fan wolkom.

- In bysûnder wurd fan wolkom is der foar taalwittenskipper Anne Tjerk Popkema. Hy sil ús meinimme mei de reis fan ús Fryske taal troch de iuwen hinne.

- De jûn wurdt dêrnei iepene mei it lêzen fan in gedicht fan Doeke Faber: De tiid dy’t draacht. Der binne ferskillende siswizen oer de tiid. In bekende is: De tiid hâldt gjin skoft. Hoe ferskillend kinne wy de tiid belibje. Wêr is de tiid bleaun sûnt ús ôfslutend útstapke fan it foarige seizoen. Doeke Faber seit yn syn gedicht:

 

As wolken yn de loft

As fûgels yn de kloft

As weinen yn in karrespoar

As himel en as tichte doar.

 

De tiid draacht hiel ús libben mei

Fan elke nacht en elke dei

Fan soarch en blidens, frede en flok,

Wat meitsje wy ús altyd drok.

 

De tiid draacht hiel ús libben mei

Wy wachtsje moarn in nije dei

En binne dan ferwachtingsfol

Wat sa’n dei dan wer bringe wol.

 

De tiid dracht hiel ús libben mei

Wy glide troch de tiden hinne

Wy kinne nea de tiid berinne.

 

De tiid draacht alle tiden mei

Nei de ivich heimnis fan de dagen

Fan ’t sykjen antwurd op ús fragen.

 

De tiid draacht al ús tiden mei

Nei ’t folsleine tiidsbestân

Ien hâldt foar ús de tiid yn stân.

 

2. Programma foar dizze jûn.

Inkelde meidielings út it bestjoer, in lytse greep út de aktualiteit, besprekken fan rekken en begrutting.

Dan gau nei de earste ronde mei Anne Tjerk, it skoft en dan de twadde ronde mei Anne Tjerk en de ôfsluting.

 

3. Meidielings út it bestjoer:

• As earste wurd tank útsprutsen foar de stipe om ús programma te realisearjen: de gemeente Tytsjerksteradiel, OPA en de Douwe Kalma Stifting. Tige tank foar de bydragen. Wy hoopje der in moai seizoen fan te meitsjen.
• De foarloapige mylpeal is berikt: de 100 is mear as fol. It 100^e lid wie mefrou Annie Engel. Omdat se dizze jûn net oanwêzich is, sil moarn troch de foarsitter in moai bosk blommen besoarge wurde ta konkreet teken fan dizze mylpeal. Dêrom is der yn it skoft foar ús allegearre in fersnaperinkje. Meielkoar op nei de 125 yn ús jubileumjier 2025
• De betinking te Aurich: Eelke Boonstra en Frits Bloem hawwe dizze dei meimakke en dat wie mei nocht en wille. Se binne grif takom jier wer fan de partij en hoopje dat in tal fan de kriteleden dit foarbyld folgje sille.
• Lang om let: Frysk yn de earetsjinst krijt súntsjesoan wat foarm. De tsjerkerie wurd skerp yn ‘e gaten hâlden om it beliedsmjittich te dwaan.
• 16 jannewaris is de jiergearkomste en is de bestjoerswiksel in feit. Yn ferbân mei it spesjale karakter fan dy jûn wurdt dit ûnderdiel bestjoerswiksel ferpleatst nei de gearkomste fan febrewaris.

 

4. In greep út de aktualiteit:

• Limburgers binne wakker nijsgjirrich hoe’t wy as Friezen ús taal libjend hâlde.
• Friezen prate thús faker Frysk. Ek de jongere generaaasjes. Hoopfol.
• Hoe’t de Spaanske en grutske Gerdykster Raquel García Hermida-van der Walle opkomt foar it Frysk op Europeesk nivo is hertferwaarmjend.
• Op 16 jannewaris moatte wy deputarre Eke Folkerts mar ris befreegje hoe’t it kin dat der snijd wurdt yn it Fryske Taalbudzjet. It stiet yn elts gefal op foet fan spanning mei de ambysje foar it Frysk oer. 70% fan de tiid fan Eke Folkerts soe yn de oandacht foar it Frysk sitte: hoe sit dat krekt?
• Frysk: it is mei sizzen net te dwaan!!!
• Fan de algemiene rûnfraach wurdt gjin gebrûk makke.

 

5. Finânsjes.

Skathâlder Eelke Boonstra jout in dúdlike taljochting op de rekken ‘23/’24 en de begrutting ‘24/’25

De rekken ‘24/’25 slút ôf mei in saldo fan € 2634,75 en de begrutting ‘24/’25 mei in bedrach fan € 1749,75. Dit omdat it noch ûnseker is oft der wer stipe komt fan gemeente en fûnsen.

Ut namme fan de kascommisje ferklearret Marten Rozendal dat nei kontrôle bliken die dat de boekhâlding yn oarder wie en dat foarstelt wurdt om de skathâlder décharge te ferlienen.

 

6. Presintaasje fan Anne Tjerk Popkema oer it Aldfrysk.

Dizze jûn fertelt er ús (yn 2 ronden) oer de âldste skiednis fan ús memmetaal: Wêr waard it Aldfrysk sprutsen en hoe is dat yn ‘e rin fan ‘e tiid feroare? Hoe klonk it? Watfoar teksten hienen we wol en hokker net, en wêrom eins? Oan ‘e hân fan kaarten, hânskriften, sitaten en boeken nimt er ús mei yn it ferhaal fan ‘It Aldfrysk: ús taal yn ’e midsiuwen’. De folgjende trije tema’s komme oan ‘e oarder:

1. Aldfrysk yn tiid en romte
2. Aldfryske boarnen
3. Priuwkes fan it âlde Frysk.

Foar de leafhawwers stiet der op de folgjende webside in soad ynformaasje: www.richthofen.nl

 

Yn it skoft wie der kofje/tee mei wat lekkers.

 

7. Ofsluting:

• De foarsitter sprekt in tankwurd út oan Anne Tjerk Popkema en oerlanget him in slúf.
• Ferwiisd wurdt nei de kritejûn fan 24 oktober mei Jaap Klimstra oer Sibbeltsje. Frits hat it boek lêzen en doart te sizzen: Dat wie my der ien! Sa ien sit hjir gjin twadden fan yn ‘e seal. Jim sille jim grif fermeitsje litte.
• De foarsitter sprekt tank út foar it kommen en winsket elts wol thús.

 

 

23.09.24 SP

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Ferslach besite Fryske Krite Burgum oan de Wâldpleats yn Burgum op 13 april 2024

 

Om’t foarsitter Frits Bloem en sekretaris Sake Postma behindere binne, nimt Bettie Steensma de honneurs waar en hjit de 28 leden fan herte wolkom op de suvelbuorkerij oan de Simmerwei. De eigeners Floris en Bonnie Andringa binne beide net oanwêzich, dêrom fersoarget Géline (de tredde generaasje) de ynlieding en nimt ús û.o. op reis troch de skiednis fan de Wâldpleats. Sûnt maart 2024 is Wâldpleats de nije namme fan de suvelbuorkerij.

 

Heit Floris is yn 1969 berne op it bedriuw oan de Simmerdyk. Yn 2001 namen hy en syn frou Bonnie it bedriuw oer. Hja hawwe in soad tiid, jild en leafde ynvestearre en Bonnie hat de suveltak opset en dêrtroch wurdt oan hjoed-de-dei in part fan de molke troch de famylje ferwurke. De ferwurking fan de suvel begûn gewoan yn de keuken mar is troch it tanimmen fan 350 nei 2000 liter no ferhuze nei de stâl. De suveltak hat as foardiel dat it farsk en lokaal is en kent in ferskaat fan 10 ferskillende produkten mei mear as 50 smaken. Sûnt koart is de buorkerij ek in winkel riker dêr’t net allinnich de suvel (Wâldsuvel, Wâldiis en Wâldtsiis) ferkocht wurdt mar ek streekprodukten fan lokale leveransiers te krijen binne en fleis fan de eigen Holstein kij. De produkten kinne ek út de molketaap of djipfries- of koelautomaat helle wurde. It bedriuw is dêrtroch 24/7 iepen. Wykliks komme der sa’n 500 klanten op it boerehiem. It bedriuw hat gjin ferkeappunten.

Géline helpt har mem tsjintwurdich mei de ferwurking fan de suvel, broer Wopke docht it lânwurk.

Neist de suvel is der ek in fergaderlokaasje en wurdt de jierlikse ‘koeiendans’ mei allerhande aktiviteiten organisearre. De lêste kear kamen dêr sa’n 2000 besikers op ta. Ek wurde der rûnliedings en yoghurt workshops jûn en wurde der ‘Kom, sjoch & priuw’ as bedriuwsaktiviteit oanbean.

 

Uteraard binne der noch altyd ambysjes. Sa soe it fijn wêze dat de boerderijwinkel in plak krije soe yn in nij te bouwen loads en soe it moaie wêze dat der mear lân by it bedriuw kaam, sadat de molkeproduksje per ko omheech kin. Ek in dongskieder stiet op de winskelist yn ferbân mei it grûnwetter. dêr kin dan ek keunstdong troch produsearre wurde. It molkfeebedriuw hoecht net mear te groeien, 300 kij is foldwaande.

Yn 2023 wie der in opbringst fan 2,8 miljoen liter molke. Nei alle gedachten giet it bedriuw oer 5 jier oer op molkrobots.

 

Nei it entûsjaste ferhaal fan Géline wurde de kriteleden oer twa groepen ferdield. Ien groep kriget in rûnlieding fan Wopke troch it boerebedriuw en de oare groep giet mei Géline mei dy’t alles oer de suvelferwurking en de winkel wit te fertellen. Letter wurdt der wiksele.

 

It wie in moaie middei en ynteressant om mear oer dit boerebedriuw en harren bewenners te witten te kommen!

 

Sep

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Ferslach Fryske Krite Burgum – 7 maart 2024

 

Plak: Martinushuis, Burgum

Oanwêzich: likernôch 32 minsken

 

1. Iepening

Foarsitter Frits Bloem iepenet de gearkomste en hjit elkenien tige wolkom. In bysûnder wurd fan wolkom is der foar de gasten en Bart Helmholt, dy’t dizze jûn oer syn fierljepkarriêre fertelle sil.

Dêrnei folget it titelliet fan de kantate fan it Kwartettekoar mei deselde namme: De hertslach fan in stjer.

 

2. Meidielings út it bestjoer

- De krite hat it 100^ste lid notearje kinnen! Spitigernôch is dyjinge net oanwêzich om him/har yn it sintsje te setten. Dat sil letter noch barre. Wol is der ta gelegenheid fan dit feit yn it skoft wat lekkers. Op nei de 125! Faaks yn ús jubileumjier 2025?

- Nei in omfreegjen docht bliken dat allinnich Frits Bloem oanwêzich wêze sil by de betinking yn Aurich op tiisdei 21 maaie.

- Ynkoarten kin der in mail yn ‘e mjitte sjoen wurde oer it útstapke op sneon 14 april nei de suvelbuorkerij fan Floris en Bonnie Andringa. Dêryn stiet ek foar hokker datum de eigen bydrage fan 10 euro betelle wurde moat. Minsken dy’t gjin mailadres ha, kinne harren yn ‘e pauze melde by Sake Postma.

- 11 april sil in part fan de gemeentejûn fan de Protestantske gemeente yn Burgum bestege wurde oan it Frysk yn de earetsjinst. Dit is yn oparbeidzjen mei Krúspunt. Liuwe Westra wol de gemeente skewielje.

- Foar it seizoen ‘24/’25 stiet der wer in prachtprogramma yn ‘e stegers. It bestjoer is drok dwaande mei de finansjele ûnderbouwing. Sponsoaren binne wolkom.

- Op 24 maart, om acht oere jûns, wurdt de Markus Passion yn it Frysk opfierd yn de Grutte Tsjerke yn Ljouwert. Tagong: € 16.

 

3. Betinking Tsjibbe Gearts van der Meulen
   

Inisjatyfnimmer foar de betinking Jaring de Groot kriget it wurd.

6 maaie 2024 is it 200 jier lyn dat folksferhalenskriuwer Tsjibbe Gearts van de Meulen fan Burgum berne waard. Om’t der rûn dit feit neat organisearre wie, hat Jaring de Groot dit op him nommen. Douwe Kootstra en Tsjerk Veenstra sille 6 maaie in kabaretprogramma fersoargje fan sa’n 5 kertier yn it restaurant fan it Read Hert. Elkenien is hjirby útnûge. Der is romte foar sa’n 50 persoanen.

Frits Bloem sprekt syn wurdearring nei Jaring de Groot út foar dit inisjatyf.

 

4. In greep út de aktualiteit

- Snein 3 maart wie der yn in grôtfolle Krústsjerke de opfiering fan de kantate ‘Hertslach fan in stjer’, skreaun troch Eppie Dam. Foargonger wie dûmny Reinier Tuitman.

Neitiid giene der lûden op om dit nochris te organisearjen. Faaks dan de kantate ‘Ien minske makket it ferskil’.

Op inisjatyf fan Hindrik van der Meer waarden der rûnom yn ‘e provinsje yn it ferline ferskate kwartetten oprjochte. Somtiden songen dy kwartetten mei-inoar en dêrtroch ûntstie de namme Kwartettekoar.

- Troch it ferbod fan de ING dat har meiwurkers Frysk prate mei klanten, is Seye Herke Brinkman nei harren haadkantoar yn De Haach tein om de Fryske flagge yn top te hisen en dy fan de ING healwei.

- Mei troch it krewearjen fan Haptamu de Jong (PvdA) en Aant Jelle Soepboer (NSC) stelt minister Dijkgraaf fan OCW krapoan 3,5 ton beskikber foar it universitêr ûnderwiis yn it Frysk.

- Ek al waait der in positive wyn yn ‘e Twadde Keamer foar it Frysk oer, it kabinet lit it wat sitte.

De ynset foar it Frysk sjit tekoart. It nimt de oanbefelling fan it Europeeske deskundigenteam mar heal oer. It is allegearre te frijbliuwend, sa seit ek Dingtiid (it advysorgaan fan it Ryk).

- MBO’ers leare it Frysk te brûken yn harren takomstich berop. Dat is in ûnderdiel fan it Taalplan Frysk 2030. Dêryn meitsje it ryksregear en de provinsje ôfspraken oer hoe om te gean mei it Frysk.

- Frysk yn it rjochtsferkear is foaral in papieren rjocht…

- Mei it Frysk fan sjoernalisten is it dreech steld: Dingtiid pleitet foar in minor-oplieding Frysk oan de NHL/Stenden foar sjoernalisten.

- Posityf nijs: basisskoalle de Oanrin yn Twizel hat freeds it Frysk as fiertaal. Wittenskiplik (yn dit ferbân wurdt de namme fan Koen Zondag neamd nei oanlieding fan ûndersyk yn û.o. Kanada) is al lang bewiisd dat it Frysk it Nederlânsk net yn it paad sit. Krekt it tsjinoerstelde: twa talen brûke/leare wurket ferrykjend. It meartalige opfieding fan bern wurdt hieltyd gewoaner en sels winsklik fûn.

- Ien fan de nominearren foar Frou yn de Media Award is Anne-Goaitske Breteler. Ien fan ús ynlieders fan dit seizoen. Hja hat de Fryske award yn ‘e wacht sleept en giet no op foar de lanlike Award. Spitigernôch is it te let om noch in stim út te bringen.

 

 

4, 5 en 6         Earste en twadde ronde mei fierljepper Bart Helmholt en skoft mei in bonbon.

 

Bart Helmholt is 41 jier en wennet yn Noardburgum. Hy is in bekende Fries wurden troch syn suksessen yn de wûndermoaie fierljepsport. Friezen binne grutsk op him om’t it him slagge is it rekôr wer werom te pakken fan de Hollanners, yn de persoan fan Aart de With. En dát as bern fan Grinzer âlden en berne yn Heerlen. Mar lit it dúdlik wêze: Bart Helmholt fielt him op en top Fries.

Bart Helmholt nimt ús mei troch de skiednis fan syn lange fierljepkarriêre. In karriêre dy’t in soad hurde learmominten kend hat. It ‘bloed, zweet en tranen’ is hjir wol fan tapassing.

Helmholt (berne yn Heerlen yn 1982) is op syn trettjinde begûn mei ljeppen en opholden yn 2016. Hy hat in soad titels op syn namme stean. Sa waard er 7 kear Frysk kampioen en 12 kear Nederlânsk kampioen. Ek stiet 7 kear it Nederlânsk rekôr op syn namme.

Hy fertelt dat er doe’t er as trettjinjierrige jonge begûn gjin talint hie, mar wol graach better wurde woe. Troch in trainerswiksel kaam it talint fan Bart boppe driuwen. Syn hichtepunt wie yn Bûtenpost doe’t er 18.70 by de junioaren sprong.

Yn dy tiid waard der noch ljept mei aluminium stokken, dy’t relatyf swier wiene.

Arend Hofstee en Geert Hommes waarden yn ‘e rin fan tiid wichtige trainers foar him.

De ekstreme druk en de hege ferwachtingen soargen by elke wedstriid wer foar grutte spanning wat resultearre yn spuien. Bart Helmholt wie ek alle kearen fier foardat it tiid wie, oanwêzich.

By de senioaren begûn it echte wurk. Der folge in dreamstart, wat yn de dokumintêre ‘Ik wil alles winnen’ fan Omrop Fryslân ek te sjen falt. Yn de dokumintêre sjogge we net allinnich dat er alles winne wol, mar ek de minsklike kant fan Bart.

 

Troch it útfinen fan de karbon polsstôk yn 2006, troch de Burgumer Theun Scherjon, soe de ljepsport letter in hiele ympuls krije. Bart Helmholt sprong dêrtroch as earste Fries oer de 19 meter en binnen it jier oer de 20 meter. Dêrtroch waarden de sânbakken te lyts.

Bart syn moaiste momint by it ljeppen is dat as er de hân op de 13.25 meter lange pols hat en fan 11 meter ôf boppe it wetter in moai útsjoch oer Burgum hat.

 

Inkele hichtepunten:

2006: op 18-jierrige leeftiid naam er it Nederlânsk rekôr oer fan Aart de With.

2009: NK Linschoten mei as grutte tsjinstanner Jaco de Groot.

It NK yn Jaarsveld mei as konkurrinsje de bruorren Galema.

2010 wie syn moaiste Frysk Kampioenskip.

2014: by de nasjonale kompetysjewedstriden yn Burgum wûn er mei 21.27 meter, de op ien nei fierste sprong út de histoarje. In nij skânsrekôr mei ferbettering fan 1 sintimeter.

 

Doe’t er as earste Fryske ljepper sponsore waard, stuite dat wol op ferset. De measte minsken seagen it fierljeppen as kultuer mar foar Bart wie it in topsport. Troch de sponsoring waarden syn prestaasjes nei in heger nivo tild.

 

- By it fierljeppen binne net in soad regels. De iene, wichtichste, regel is dat de stoklingte op 13.25 fêstleit.

- De learen bân om ‘e foet is fan de binnenbân fan in fytsbân.

- Famkes binne mear motivearre as jonges.

- It is mooglik dat in stôk knapt. Bart lit dat sjen oan ‘e hân fan filmbylden dy’t der makke binne fan syn broer dy’t fanôf 9 meter nei ûnderen falt.

- It is net yn it foardiel om foar de wyn te hawwen by it springen om’tst dan net  goed útkomst mei it oantal stappen  by de oanrin.

- In polsstôk kostet likernôch 1500 euro.

- De ynnovaasje fan de karbonstôk is troch elkenien oernommen. De bruorren Galama wiene der lykwols earst wol op tsjin.

- Roel Bokke Span en Hannes Scherjon meitsje by de útsprong in swyp, Bart makket boppe yn ‘e stôk al in swiper.

- It earste rekôr mei de karbonstôk stie op 19.30, dêrnei 21.64 en no stiet it op namme fan Jaco de Groot mei 22.13 meter. Wêr is de ein… Gelokkich is der noch noait in ljepper yn it publyk telâne kommen.

 

Yn 2016 nimt Bart Helmholt ôfskie fan it fierljeppen. Hy sit dan yn in nije libbensfaze. Sa is er heit, hat er oar wurk by de plysje en is de belesting mei syn 100 kilo te grut op syn liif. Sa krijt er bygelyks ek lêst fan de achillesspees. Hy is op dat momint yn it besit fan 225 deititels en 24 grutte titels. Hy giet der út mei in klapper: it Nederlânsk rekôr en Nederlânsk kampioen.

 

Oan ‘e ein fan Bart syn betooch memorearret heit Hans Helmholt (earder ek noch even Bart syn trainer west) noch Evert Wilstra dy’t de aluminium pols yntrodusearre en foarich jier om it libben kommen is troch in ûngemak op syn scooter.

 

Dizze jûn waard nochris dúdlik dat Bart Helmholt wolris as arrogant bestimpele waard, mar dat dat in misrekken wie! Wy ha in moai byld krigen fan in sympatike ljepper dy’t syn passy noch altyd net loslitten hat: hy is noch altyd trainer en begelieder by de jeugd. En ek dêrby stiet it hawwen fan wille, lykas by himsels, noch altyd foarop! Hjir stie hjoed in Grutske Fries foar ús.

 

 

8. Ofsluting

- Foarsitter Frits Bloem seit Bart Helmholt tank foar syn moaie bydrage en oerhandiget him in slúf mei ynhâld en blommen.

- Sneontemiddei 13 april om 14.00 oere is der it útstapke nei de suvelbuorkerij fan Floris en Bonnie Andringa. De middei begjint mei ûntfangst mei kofje/tee en oranjekoeke. Dêrnei folget in lêzing en in rûnlieding troch it bedriuw. Om’t Sake en Frits spitigernôch behindere binne, is út namme fan de krite Bettie Steensma de gastfrou fan dizze middei.

- Kofje en tee efkes ôfrekkenje by Connie en Herman. Gasten betelje € 5 of better noch: melde harren oan as lid. Dan is de jûn fergees.

- Wy sjogge inoar wer op 13 april. Tank foar it kommen, in goeie tiid tawinske en wol thús.

 

Seppy Sierksma

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Ferslach Fryske Krite Burgum – 11 jannewaris 2024

 

Plak: Martinushuis, Burgum

Oanwêzich: sa’n 64 minsken

 

1. Iepening

- Foarsitter Frits Bloem iepenet de gearkomste mei in wurd fan wolkom, yn it bysûnder foar de gasten. Elkenien noch in goed 2024 tawinske. Datselde hoopje wy ek foar de krite.

- In bysûnder wurd fan wolkom is der foar Chris Kalsbeek en Geert Veldstra fan de muzykgroep Friersk.

- De jûn wurdt dêrnei iepene mei in Deistige breakrûmel, mei tank oan Auke Steensma.

 

Refrein:

It libben jout syn hichten en syn djipten

Gjin minske wit tefoaren wat it bringt

Wat is it goed om fan Gods geunst te witten

Dat elke dei syn genede klinkt

 

Hy tilt ús op en liedt ús op syn hichten

Hy tilt ús op út stoarm en fertriet

Syn sterke hân rêdt ús út alle djipten

Dan sjonge wy mei Him it heechste liet.

 

Giet alles goed, dan falt it licht te sjongen

Us blide klanken stige nei Gods troan

In nij begjin ha wy fan Him ûntfongen

Lis hert en siel mar yn Syn hân.

 

Mar swierrichheden sille ús ek beneare

It moed sjit fol, it hert is sa oerstjoer

Ek dan wol God ús syn genede leare

Us pine en muoite, jou it Him mar oer.

 

Refrein

 

2. Meidielings út it bestjoer

- Fêststellen Húshâldlik Reglemint (karbrief).

Der is in opmerking fan Pier Boonstra wat artikel 7 oanbelanget oer de sittingsdoer. Hy soe graach sjen dat it ferlingen fan 1 kear skrast wurdt.

Foarsitter Frits Bloem: wy wolle net werom nei de tiid dat it bestjoer ûnbeheind sitten bliuwe kin. Nei 4 jier bestiet de mooglikheid om noch ien kear in sit fan 4 jier oan te gean. Dêrtroch ûntstiet de situaasje dat der sawysa nei 8 jier nije minsken yn it bestjoer sitte. Der wurdt trijekwart jier fan tefoaren al neitocht oer it benaderjen fan potinsjele nije bestjoersleden. Pier Boonstrta giet hjir yn mei.

- Pier Boonstra soe graach, foar it histoarysk besef, de folgjende opmerking taheakje: Mei dit karbrief ferfalt de foarige karbrief. De datum fan de foarige karbrief is te finen yn it jubileumboek.

It bestjoer giet hjirmei akkoart.

- Ofskie Wytske Sikkema as bestjoerslid.

Foarsitter Frits Bloem seit Wytske tige tank foar har konstruktive ynbring foar it bestjoer. Sy krijt in boeket en in slúfke oerlange. Wytske Sikkema hat sûnt 2019 yn it bestjoer sitten. In jier langer as de sit fan 4 jier yn ferbân mei Covid. Yn dy perioade hawwe de aktiviteiten fan de krite in skoft stil lein.

- Befêstigjen fan de bestjoerswiksel.

Frits Bloem bliuwt noch langer oan as foarsitter en hjit Bettie Steensma wolkom as opfolchster fan Wytske Sikkema. Tidens de kritejûn fan 23 novimber hat de bestjoerswiksel al oan ‘e oarder west, mar wurdt neffens it Húshâldlik Reglemint no offisjeel fêststeld op de jiergearkomste.

- Tiisdei 21 maaie is der in deitrip nei Aurich om de âlde Fryske Frijheid te betinken en de ferbining fan Westerlauwersk, West-Fries, East-Fries en Noard-Fries mei-inoar te fieren. De kriteleden hawwe hjir berjocht oer hân.

It programma sjocht der sa út: fertrek om 8 oere út Drachten en om 9.30 kofjedrinke by de bakker yn it Dútske Suurhusen en in rûnlieding troch it tsjerkje mei de skeanste toer. Dêrnei nei Greetsiel (Dútsk Volendam) en nei Aurich foar de betinking. Der wurdt ôfsletten yn in Gaststätte mei in neisit. Nachts om healwei ienen werom yn Drachten. De kosten bedrage sa’n 40 euro. Carpoole fanút Burgum kinne wy ûnderelkoar regelje.

- 24 jannewaris hâldt Anne Tjerk Popkema (soan fan Jan Popkema) in lêzing oer it âlfrysk by de krite fan Bitgummole. Elkenien wolkom.

- Algemiene rûnfraach: Nimmen makket hjir gebrûk fan.

 

 

3. In greep út de aktualiteit

- Jacobus Knol, dosint Frysk, is yn ‘e âldens fan 87 jier ferstoarn. In ynspirearjend man is hinnegien.

- Alle Steateleden steane as ien man/frou achter de hegere ambysje foar it brûken fan de Fryske taal. Dat docht it bestjoer deugd.

- Ek wiist de foarsitter op de kampanje fan de Afûk ‘Wurdsto pake of beppe? Of word jij opa of oma?’ Pakes en beppes kinne in bysûndere rol hawwe yn de taalûntwikkeling fan de bernsbern.

- De P.C. Hooft-priis 2024 is útrikt oan Astrid Lampe en gie oan de noas foarby fan Fryske dichters as Tsead Bruinja, Nyk de Vries, Elmar Kuper, Abe de Vries en Elske Kampen. Martsje de Jong hjiroer: de konkurrinsje is moardzjend. De Fryske dichters binne wol ûnder de oandacht brocht op in nij en grutter poadium!

- In artikel yn it FD: West-Fries Henk Schaap makket in webside mei tiidwurden. Ynbring fan tiidwurden is ek mooglik. Sjoch: tiidwurden.frl.

 

4, 5 en 6         Earste en twadde ronde mei Friersk en pauze

Friersk is in gearstalling fan Frysk en Iersk en is de namme fan de nije groep fan Chris Kalsbeek en Geert Veldstra. Twa entûsjaste muzikanten dy’t mei harren sprankeljend folklûd in eigen plak ynnimme yn de Ierske en Fryske folkmuzyk. Se bringe Fryske poëzy fan û.o. Pyt Jon Sikkema, Gurbe Douwstra, Hylke Tromp, Jurjen van der Meer en Tsjebbe Hettinga en Ierske melodyen byelkoar en meitsje dêr op orizjinele wize in bysûnder muzikaal gehiel fan. Dêrby wurdt gebrûk makke fan de (alt)hobo, mûlharp, lûkpûde, harp, gitaren en bouzouki.

De oanwêzigen koene û.o. genietsje fan Keningsbern, De faam fan de Burgumerdaam, De Biltske faam en de Makkumer merk. Ek wiene der lieten mei Fryske teksten fan Natalie Merchant (Memmelân), Leonard Cohen (Elkenien wit) en Enya (Pylger).

Ta beslút waarden de oanwêzigen fersocht mei te dwaan mei Fan wa bisto ien, Pretty Woman en The Wild Rover.

Oan de reaksjes te sjen en te hearren wie it optreden fan Friersk in grut sukses!

 

Yn it skoft traktearre de krite op kofje en tee mei in stikje oranjekoeke.

 

7. Ofsluting

- Foarsitter Frits Bloem seit Chris Kalsbeek en Geert Veldstra hertlik tank foar harren prachtige bydrage. Der wurdt harren in digitaal slúfke oerhandige.

- 3 maart is der, op inisjatyf fan de Fryske Krite, yn de Krústsjerke in optreden fan it Kwartettekoar. Hja bringe yn in Fryske tsjinst de kantate ‘Ien minske makket it ferskil’ of ‘Hertslach fan in stjer’ fan Eppie Dam. De jûn begjint om 19.00 oere en Reinier Tuinman is de foargonger. Wy sille ek meiinoar sjongen. It gehiel duorret ûngefear in oere.

- Op de kritejûn fan 7 maart sil Bart Helmholt mei passy fertelle oer syn karriêre as fierljepper.

- Foar dizze jûn kin € 5 ôfrekkene wurde by skathâlder Eelke Boonstra of der kin oanmeld wurde as nij lid by Sake Postma. De rest fan it programma is fergees.

- Yn 2025 bestiet de Fryske Krite Burgum 70 jier!

- Tank foar jim kommen en wol thús.

 

Seppy

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Ferslach Fryske Krite Burgum – 23 novimber 2023

 

Plak: Martinushuis, Burgum

Oanwêzich: sa’n 28 leden

 

1. Iepening

Foarsitter Frits Bloem iepenet de gearkomste mei in wurd fan wolkom, yn it bysûnder foar de gasten. In oantal leden is ôfwêzich yn ferbân mei sykte.

Ek in spesjaal wurd fan wolkom is der foar de gastsprekker Gerrit Tuinstra, dy’t ús meinimme sil yn ‘e wrâld fan de nachtflinters.

Dêrnei folget der in fragmint út it deiboek ‘Wekker bliuwe’ fan dûmny Doede Wiersma mei de titel ‘Binne Joaden ús freonen net?’ Dat nei oanlieding fan in artikel yn Trouw oer antysemitisme.

As ferfolch op de ynlieding neamt Frits Bloem it nijs oer de Frysktalige stroffelstiennen dy’t takom sneon pleatst wurde sille oan de Lohmanlaan yn Burgum ta neitins oan it Joadske echtpear Kaufman.

Yn de Actief fan 15 novimber falt dêroer mear te lêzen.

 

2. Meidielings fanút it bestjoer

- De ledegearkomste fan 11 jannewaris 2024 stiet û.o. yn it teken fan in bestjoerswiksel: Wytske Sikkema hat, nei 5 jier (ferlinging yn ferbân mei koroana), oanjûn der mei op te hâlden. As ferfanger hat it bestjoer Bettie Steensma ree fûn om har plak yn te nimmen.

Ek foarsitter Frits Bloem is ôfgeand mar hat te kennen jûn dat er yn elts gefal noch wol in jier trochgean wol. Yn ‘e oanrin nei de jiergearkomste fan 11 jannewaris wurde de leden yn ‘e gelegenheid steld om mei tsjinkandidaten te kommen. Mooglik fynt der dan in skriftlike stimming plak. Komt dy der net, dan is de wikseling konfoarm it foarstel.

Sawol Bettie as Frits krije beide in applaus.

 

3. In greep út de aktualiteit

- In brede groep steateleden dat in sit hat yn de steatekommisje foar Fryske Taal en Kultuer, dêr’t alle politike partijen yn fertsjintwurdige binne, is fan doel om de piketpeallen te fersetten: it Nederlânsk en Frysk moatte lykweardich wurde. Dat klinkt hoopfol.

- Op 20 july waard yn it proeflokaal fan de Grutte Pier Brouwerij yn Bartlehiem it nije bûsboekje presintearre. It tema foar 2024 is Sterke ferhalen. Miskien in idee foar it ferlanglistke foar Sinterklaas?

- De Ried fan de Fryske Beweging hat in petear hân mei de nije deputearre dy’t oer it Frysk giet: Eke Folkerts. Hjir letter faaks wat mear oer.

- Sneontemiddei 25 novimber is de Fedde Schurerlêzing yn Tresoar. Tema: Is der noch romte foar pasifisme? Frits Bloem is dêr te gast.

- Yn it FD fan sneon 18 novimber stie in artikel oer de besite fan de YFKE (Yntertsjerklike Kommisje foar de Fryske Earetsjinst) oan de klassis Fryslân. Ald haadredakteur fan it FD Lútsen Kooistra is dêr de foarsitter fan. Der is praat wurden oer it Frysk op it tsjerklik mêd. Ien fan de útspraken: “Gjin letter Frysk yn it tsjerkeblêd. Dat kin net.” In slogan fan dûmny Ype Schaaf wie: “It wurd fan ús heit yn de taal fan ús mem’. Klassisdûmny Riemer Praamsma wie bliid mei dit oerlis.

Yn de PKN fan Burgum binne lokkich hieltyd mear positive foarbylden fan it brûken fan it Frysk yn de earetsjinst. It leit yn ‘e bedoeling dat der yn it foarjier in gemeentejûn komt oer it Frysk, mar dat moat noch wol konkreet makke wurde. Hjir wurdt noch omtinken oan jûn.

- Krije wy yn Aant Jelle Soepboer fan Nijewier, no’t hy de oerstap set hat nei it NSC fan Omtzigt, in pleitbesoarger foar de Fryske saak yn it Haachske? De tiid sil it leare.

- De reuring oer it Frysk yn ‘e media docht ús goed en jout hoop!

 

4. Rûnfraach

- Pier Boonstra: yn ‘e Actief hat in oankundiging stien oer it foarmjen fan in manljuskoar. Liket nijsgjirrich.

Jappie (?) follet oan: it giet om in soarte fan kantorij as oanfolling op bygelyks in earetsjinst.

 

5, 6 en 7.            Earste en twadde ronde mei Gerrit Tuinstra en pauze

Tuinstra is troud, hat twa bern en wennet yn Drachten.

Hy hat studearre oan de Natuur- en Landschapstechniek Hogeschool Larenstein yn Velp.

Sûnt 1999 is hy wurksum by Landschapsbeheer Friesland. Hy hâldt him dêr û.o. dwaande mei agrarysk natuer- en lânskipsbehear (ynventarisaasje en monitoaren).

Hy hat kennis fan fûgels, flearmûzen, fisken en ynsekten. En benammen fan dei- en nachtflinters, hommels, ‘loopkevers’ en sprinkhanen.

Dizze jûn sil hy de nachtflinters beljochtsje. Hy makket dêrby gebrûk fan eigen fotomateriaal, foto’s fan leden fan de Vlinderwerkgroep Friesland, de Vlinderstichting en fan ferskillende websiden.

 

Underwerpen dizze jûn:

- In oantal deiflinters

- De grutte nachtflinters

- De lytse nachtflinters

- Bysûndere nachtflinters: wespflinters

- Hoe kinne je nachtflinters waarnimme

 

  Op de fraach wa’t der in oantal soarten deiflinters ken, kamen der ferskate fingers omheech. By
  nachtflinters wie dat net it gefal.

  Der binne sa’n 2320 soarten nachtflinters yn Nederlân en mar plm. 70 ferskillende soarten

  deiflinters. Alle soarten komme hjir yn Fryslân hast wol foar.

  It ferskil tusken dei- en nachtflinters is te sjen oan de ‘voelsprieten’, de saneamde antennes.

  Deiflinters ha in antenne mei in knopke, dat is by nachtflinters net it gefal: dy binne trie- of

  fearfoarmich (draadvormig of geveerd). En it ferskil is ek te sjen oan harren hâlding yn rêst: by
  deiflinters binne de achterfleugels sichtber, by nachtflinters is dat net it gefal.

  De ferskillen tusken de dei- en nachtflinters wurde ûnderstipe troch in oantal foto’s.

 

Der binne ferskillende groepen nachtflinters: grutte nachtflinters (makro’s, sa’n 840 soarten) en lytse nachtflinters (mikro’s, sa’n 1480).

De term ‘fleantiid’ wurdt brûkt foar de perioade fan it jier dêr’t de flinter (imago) aktyf yn is.

Deiflinters fleane oerdei, nachtflinters nachts. Mar der binne ek nachtflinters dy’t oerdei aktyf binne of deiflinters dy’t nachts aktyf binne (trekflinters en dikkopkes).

Behierring: deiflinters ha mear hier as nachtflinters. It opwaarmjen bart by deiflinters troch de sinne en by nachtflinters troch (spier)beweging.

 

Tuinstra lit oan ‘e hân fan kleurrike bylden sjen dat de oanname dat deiflinters kleurryk, moai tekene en grut binne en nachtflinters saai kleure en tekene, lyts, ‘motten’ binne, net wier is. Wy sjogge by de nachtflinters, yn tsjinstelling fan wat der dus tocht wurdt, alle kleuren fan de reinbôge werom.

 

Makro nachtflinters: de ûlen, spanners en dêrnei woartelboarders binne de grutste populaasjes. Dêrneist binne der noch û.o. bearflinters, spinners, pylksturten, houtboarders ensh.
Mikro nachtflinters: muntflinterke, ikeblêdrôler, ferskate soarten motten lykas de zonnedauwvedermot, lamsoorvedermot, geelbandlangsprietmot, wilgenlangsprietmos.

Net allinnich deiflinters, mar ek nachtflinters trekke.

 

In oantal nijsgjirrige ‘weetjes’:

- Trekflinters komme út Súd-Europa/Afrika. No’t de winters sêfter wurde, nimt de mooglikheid om hjir te oerlibjen miskien ta.

- Flinters libje gemiddeld mar sa’n 10 dagen. Guon mar 1 of 2 dagen.

- Sûnder antenne kin de flinter net oerlibje.

- Flinters kinne nachts ek ‘sjen’. Hja hawwe fasetfoarmige eagen.

- Oer de buksusmot: as der tefolle binne en der dêrtroch te min fretten is, dan komme se pas oan de bast fan de strûk wêrtroch de strûk dea giet.

 

Tuinstra lit as lêste noch in tal ôfbyldingen sjen fan bysûndere nachtflinters en fertelt noch it ien en oar oer hoe’t je nachtflinters waarnimme kinne. Hy makket gebrûk fan keunstljocht (400 watt mei help fan in aggregaat) en in wyt doek. Dat ljocht helpt by it sinjalearjen komt faaks trochdat flinters harren oriïntearje op de stjerren/moanne. Hy hat in soad ûndersyk dien yn it Lauwerseachgebiet en op ‘e seedyk by sudewyn. Mear as 350 nachten hat hy trochbrocht yn it Lauwerseachgebiet en hat dêr mear as 1200 soarten nachtflinters sinjalearre. De geunstichste omstannichheden binne: waarm, bewolke en in bytsje wyn.

Oerdei kin der gebrûk makke wurde fan in lokmiddel dat bestean kin út in mingsel fan bygelyks (appel)sjerp, appelsmots, ranja, ketjap en wat jittik. It mingsel kin foar sinneûndergong op keale stammen smard wurde. Ek in fal mei in trechter of aaidoazen kinne brûkt wurde. De lucht liket op dy fan in wyfke-flinter.

 

Tuinstra ropt elkenien op om de tún net ‘winterklear’ te meitsjen yn ferbân mei oerwinteringsplakken foar de rûpen!

 

8. Ofsluting

Frits seit Gerrit Tuinstra tank. Hy is ûnder de yndruk fan de moaie wrâld fan de nachtflinters en dêrmei mei Gods skepping. Tuinstra hat ús op it paad set fan de prachtige natuer, dêrtroch binne wy iepener en alerter. Tuinstra kriget digitaal in slúf mei ynhâld taskikt.

 

De folgjende (jier)gearkomste is tongersdei 11 jannewaris. Neist wat húshâldlike saken kin der geniete wurde fan de muzykduo Friersk. Hja litte ús de sfear priuwe fan Ierske kusten en Fryske greiden. Fryske poëzy op Keltyske meldijen.

 

Elkenien in moaie desimbermoanne tawinske en wol thús!

 

Sep

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Ferslach Kritejûn 26 oktober 2023 yn it Martinushuis te Burgum

 

1. Iepening troch foarsitter Frits Bloem
   Frits hjit de oanwêzigen wolkom en yn it bysûnder de gasten yn ús fermidden.

      Ek in bysûnder wolkom foar Mirjam Vellinga, dy’t ús jûn meinimt yn it brûken fan ús Fryske Taal. Wy litte ús ferrasse.

      Frits iepenet de jûn mei in pear frij oersette rigels fan Toon Hermans út syn bondel ‘Nieuw Gebedenboek’. Syn motivaasje foar
      dizze rigels: de wrâld stiet yn ‘e brân.

       Leafde

Hear, Jo binne de Leafde sels. Jo hawwe ús leard elkoar leaf te hawwen, mar wy befjochtsje elkoar, wy steane elkoar nei it libben. Faaks binne wy op wei nei de totale selsferneatiging. Wêr is de Leafde? Is se net mear opwoeksen tsjin de gaos, de hate en de fijânskip? Hear, jou ús de Leafde werom, kom oer en help ús. Wy witte net wat wy dogge.

 

2. Ut it bestjoer

Gjin meidielings, wol in fraach: hat elkenien it Omtinkerke ûntfongen foar dizze jûn?

It docht bliken dat elkenien it krigen hat.

 

3. In greep út de aktualiteit

• Elske Kampen (dochter fan Herre Kamper fan de Legewei) hat har 6^e dichtbondel útjûn. Se wûn 3 x de Rely Jorritsma Priis (in priis foar de 5 bêste ferhalen en gedichten). De priis wurdt sûnt 1954 útrikt en yn 2023 foar de 69^e Winners binne dit jier û.o. Koos Tiemersma (ferhaal) en Benny Holtrop (gedicht).
• Rie fan Europa sjocht der goed op ta dat ús regear har wol hâldt oan de ôfspraken oer de minderheidstalen en is net te sprekken hoe’t it Nederlânske regear dêr mei omgiet.
• Yn de bestjoersôfspraak foar Fryske Taal en Kultuer foar de kommende 4 jier freget dit in soad omtinken. Yn ús kommissaris hawwe wy in goed pleitbesoarger.
• De Talintenpriis 2023 fan it Prins Bernhard Cultuurfonds is gien nei Anne-Goaitske Breteler, de ynliedster fan ús foarige kritejûn. Oardiel: in talintfol skriuwer en publisist dy’t mei har wurk de Fryske Kultuer útdraacht. De Fryske Anjer giet nei Hylke Speerstra. Yn ús fermidden ek gjin ûnbekende. Syn sizzen oer Anne Goaitske: in anjer yn de knop.
  
  

4. Algemiene rûnfraach

Nimmen hat wat foar de rûnfraach.

 

5. Earste ronde mei Mirjam Vellinga fan de Afûk

Mirjam jout in koarte yntroduksje oer har wurk by de Afûk en har belutsenens by it (ynternasjonaal) projekt `de psychology fan de taal`. In tal feiten oer it Frysk:

- 75% fan de ynwenners fan Fryslân kin Frysk prate

- 95% fan de ynwenners fan Fryslân kin Frysk ferstean

- 92% fan de Frysktaligen jout oan dat se yn it Frysk reagearje as se in berjocht yn it

  Frysk krije (op social media of fia WhatsApp).

Ferskate ûndersiken litte sjen dat minsken mei it Nederlânsk as memmetaal (bûten Fryslân) it Frysk frij goed of mei in bytsje muoite ferstean kinne. Se begripe sa’n 80% fan wat der sein wurdt.

 

In stikje teory:

Asto gjin goed gefoel by dyn taal hast, giest maklik(er) oer nei in oare taal mei as gefolch dat it minder gewoan wurdt om dy taal te brûken. Sa komme in soad lytse talen yn in delgeande spiraal terjochte.

Mirjam neamt ek it saneamde `stopljochtsysteem`:

6 Ien freget dy om te switchen fan taal

5 Ien seit dat hy/sy dyn taal net ferstiet

4 Ien seit dat hy/sy dyn taal net praat

3 Gjin sprekker fan dy taal

2 Idee dat ien dy net goed ferstiet

1 Earste yndruk

 

De griene situaasjes jouwe gjin direkte oanlieding om net dyn eigen taal te brûken. Allinnich ús eigen oannamen steane dat yn it paad.

By oranje soest oerskeakelje kinne mar ek dêr is it net nedich: in taal net prate kinne betsjut net dat ien dy net ferstiet.

By read is it logysker om oer te skeakeljen, al is it dan ek noch net yn alle gefallen nedich.

Dizze teoryën wurde mei deistige en benammen werkenbere situaasjes omliste.

 

6. Skoft

 

7. Twadde ronde Mirjam Vellinga

Nei it skoft fertelt Mirjam wat oer de ‘geprogrameerdheid’ fan ús brein. Us opsleine gedrachspatroanen sitte yn it ‘reflexbrein’ en binne faak lestich te feroarjen. Dat kostet tiid en enerzjy. Fanút it ‘reflektearjende brein’ kin men bewuster reagearje en nije gewoantes oanleare. Se beslút har ferhaal mei in oantal tips:

1. Set dyn foaroardiel en oannamen oan ‘e kant.
2. Eksperimintearje mei dyn taalgebrûk en stel dysels in konkreet doel.
3. Doch as Max Verstappen en pak de ‘pole position’.
4. Sjoch it as in spultsje en net as in striid.
5. Oefenje mei twatalige petearen.
6. Sis yn slimme situaasjes: ik soe graach de taal fan myn hert prate wolle.
7. Besykje kompromissen te sluten.
8. Stel foar: ‘Ik soe it moai fine as wy hjir allegearre ús eigen taal prate kinne’.
9. Wês taret
10. Ferjit net te laitsjen!!!!!! (net útlaitsje!!!)

 

8. Ofsluting

• Frits seit Mirjam tank foar de learsume en noflike jûn en oerlanget har in kadobon en in bosk blommen.
• Op 23 novimber komt de natoerkenner Gerrit Tuinstra. Hy sil it hawwe oer Nachtflinters. Der sil grif in wrâld foar ús iepen gean.
• Kofje/tee graach ôfrekkenje by Connie en gasten kinne ôfrekkenje by de skathâlder of oanmelde as lid.
• Oant sjen op 23 novimber en elkenien wol thús.

 

Sake Boonstra

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Ferslach Kritejûn Fryske Krite ‘Dr. G.A. Wumkes’ te Burgum op 21 septimber 2023

 

Oanwêzich: likernôch 40 persoanen; wer in hiele moaie opkomst.

 

1. Iepening en meidielings

Foarsitter Frits Bloem iepenet dizze earste jûn fan it seizoen ’23-‘24 mei in wurd fan wolkom oan de leden en yn it bysûnder Anne-Goaitske Breteler dy’t ús dizze jûn meinimme sil yn ‘e skiednis fan de walfiskfeart.

Hjirnei folgje der in pear, frij oersette, rigels fan Toon Hermans út syn bondel Nieuw Gebedenboek oer Treast mei de winsk dat elk dy’t hjir jûn oanwêzich is, dêr treast úthelje mei.

Berjocht fan behindering is der fan Pier en Renske, Lolke en Janke en Jan en Pytsje.

 

2. Meidielings bestjoer

- De simmerbrief ferskynt no allinnich noch digitaal. De nije lay-out jout mear romte foar ynformaasje oer de ynhâld fan de kritejûnen en foto’s. Yn de folgjende simmerbrief sil ek in oersjoch fan de bestjoersleden opnommen wurde.

- Fan 1 oant en mei 30 septimber is der in eksposysje oer de Traanjagers yn de Theaterkerk fan Nes.

- De 76^ste betinking fan de Slach by Warns op 23 septimber hat it tema: De frije sûne Fries. Us gastsprekker fan fan ‘e jûns sil it hawwe oer de betsjutting fan de Fryske identiteit en de wize wêrop‘t dy de Friezen sûn en fearkrêftich makket of net!

- Yn it ramt fan de Fryske Boekewike sil Willem Verf of tongersdeitejûn 9 novimber yn De Pleats yn Burgum fertelle oer syn nije roman ‘De wûndere leafde fan Emine en Einte’. Tet Rozendal en Jaap Louwes fersoargje it muzikale part.

 

3. In greep út de aktualiteit

- It Fryske Boun om Utens, koepelorganisaasje fan de 12 kriten bûten Fryslân, hat op 16 septimber harren 100-jierrich bestean fierd. Op de jubileumfiering hat kommissaris fan de Kening Arno Brok it predikaat Keninklik útrikt. De krite fan Burgum sil it Boun in lokwinske takomme litte.

- Skriuwster Aggie van der Meer is yn ‘e âldens fan 95 jier ferstoarn. De kroan op har wurk wie de Gysbert Japicxpriis yn 2019 foar har hiele oeuvre. Yn Trouw en it Frysk Deiblêd stie in moai neiskrift.

- De Ried fan de Fryske Beweging hat de ‘Fear yn ‘e Broek’ 2023 takend oan Hindrik van der Meer. Hy hat him al sûnt de fyftiger jierren ynset foar de Fryske taal, muzyk en kultuer.

- It behâld fan regionale talen is fan grut belang foar de kulturele identiteit neffens de CDAJ.

- De 1^ste tiisdei nei Pinkster: betinking by de Upstalbeam yn Aurich. In útspraak fan ús kommissaris: Frysk prate is gjin geunst, mar in fûneminteel rjocht.

- Opfallend wiene okkerdeis de spandoeken mei de tekst: De skoallen binne wer begûn. In moai foarbyld fan it fergrutsjen fan de sichtberens fan it Frysk.

- In trochtinkerke: it Frysk moat sichtberder wêze sadat wy it mear brûke (opnommen yn it kolleezjeakkoart fan Provinsjale Steaten) of: wy moatte it Frysk mear brûke, sadat it sichtberder wurdt…

- Wy hâlde de moed deryn wat it Frysk oanbelanget en litte de kop net hingje!

 

4. Presintaasje fan de jierrekken en begrutting

Skathâlder Eelke Boonstra ljochtet it oersjoch fan jannewaris – septimber 2023 en de begrutting foar it gearkomsteseizoen ‘23/’24 ta.

Yn it oersjoch beslacht it boekjier 8 moannen. Tenei sil it finansjeel jier lykop rinne mei it gearkomsteseizoen. Sûnder de subsydzje fan € 1000 fan de gemeente hie de krite it net oprêden en hie it ledejild omheech moatten. Rommert Dyk jout de folgjende tip: kulturele ynstânsjes kinne by de gemeente freegje om in strukturele bydrage. Dat wurdt dat opnommen yn de kadernota.

Der binne op it stuit 92 leden op 61 adressen.

De kaskommisje, besteande út Rients Wartena en Marten Rozendal, is akkoart! Marten Rozendal memorearret noch wol even de net ynbraakbestindige kas fan Eelke Boonstra: in sigaredoaske 😉

De kaskommisje foar it folgjende boekjier sil bestean út Marten Rozendal en Rommert Dyk.

Tank oan skathâlder Eelke Boonstra foar de finansjele ferslachjouwing.

 

5. Algemiene rûnfraach

Nimmen hat wat foar de rûnfraach.

 

6, 7 en 8. Anne-Goaitske Breteler

Anne-Goaitske Breteler (1996) groeide ûnderoan de seedyk op. Doe’t se 16 jier wie wurke hja yn kafee De Bûnte Bok yn Ljussens. Dat wie foarhinne in walfiskfarderskafee. Troch de ôfbylding fan in walfiskskip en oare ornaminten yn dat kafee en de sterke ferhalen fan de stamgasten rekke hja fassinearre troch it walfiskfeartferline. In ferline dêr’t wy tsjintwurdich net graach mear oan weromtinke, wylst de walfiskfeart yn de tiid fan de weropbou fan ús lân in grutte bydrage levere oan de Nederlânske ekonomy en identiteit. Foar har stúdzje Culturele Antropologie en Publieksgeschiedenis yn Amsterdam makke hja in wurkstik wat resultearre yn in bondel mei ferhalen en anekdoates fan âld-walfiskfarders. De bondel ‘De Traanjagers’ is yn 2018 útkommen.

Hja besocht de, yntusken op hege leeftyd, walfiskfarders oan hûs. Harren earste ekspedysje wie yn 1946. Anne-Goaitske ferhellet ús dizze jûn byldzjend oer de sfear oan board, de achtergrûnen en motiven fan de manlju en de avontueren ûnderweis en de havens dy’t besocht waarden, lykas Kaapstad dêr’t hja konfrontearre waarden mei de apartheid. En net te ferjitten de jacht op de walfisken en de ferwurking dêrfan ta traan en fleis op it fabryksskip en de twifel en ambifalinsje dy’t oant hjoed ta as in skaad oer dizze herinneringen hingje. Yn de santiger jierren waard it byld fan helden omkeard ûnder ynfloed fan miljeu-aktivisten.

Sân moannen wiene de walfiskfarders ûnderweis en fjouwer dêrfan brochten se troch yn it súdpoalgebiet.

 

Yn de pauze wie it mooglik om it boek ‘De Traanjagers’ te keapjen en in stik blein en walfisktosk te besjen.

 

9. Ofsluting

Frits Bloem slút de gearkomste ôf mei in wurd fan tank oan Anne-Goaitske foar har boeiende ferhaal en wiist op de folgjende gearkomste fan 26 oktober mei Mirjam Vellinga fan de Afûk oer de kar fan de taal dy’t wy elke dei hiel faak meitsje. Gasten binne tige wolkom! Fan harren wurdt wol in bydrage fan € 5 p.p. frege mar wurdt men lid, dan is it fergees. It lidmaatskip fan de krite hat men der dus sa wer út!

Elkenien tank foar de komst, wol thús en oant de oare kear.

 

Sep

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Mei de Fryske Krite Burgum op stap (22 april 2023)

 

De kritejûn mei Meinte Vierstra út Riis op 27 oktober gie oer Eise Eisinga en syn Planetarium yn Frjentsjer. Meinte hie al yn 1994 in Doe-en-ontdek-boek fan Eisinga’s Planetarium skreaun. By it skriuwen fan dat boekje ûntdiek Meinte dat Eise Eisinga folle mear wie as stjerrekundige en wolkjimmer: hy wie ek earmoedebestrider, bouwer fan it stedsearmehûs en politikus.

 

It ferfolch fan dizze kritejûn wie op sneon 22 april troch mei de Krite in besite te bringen oan it Planetarium yn Frentsjer.

Der hiene goed tweintich minsken harren opjûn.

By it plysjeburo yn Burgum kaam it spul byinoar. It die bliken dat der dochs wat minder minsken wiene. Njoggentjin om krekt te wêzen. Dat kaam ús ponghâlder al wat oer it mad want no waard de priis gjin 4,50 euro de man mar 6 euro. In probleem!

In oar probleem wie dat net elkenien samar it parkearterrein by de Albert Heijn yn Frentsjer fine koe. De baas fan ’t spul, ús foarsitter mei trije ynsitters, kaam sadwaande in kertierke letter op it goede plak oan.

Mar gau nei binnen ta, gau de kaartsjes keapje en deryn! Mar ja, wy wiene mei njoggentjin minsken en doe liet de ponghâlder sjen wat er wurdich wie. Hy gie suver troch de knibbels en bûgde djip foar de kassafrou om dochs foar de legere priis binnen te kommen. De kassafrou joech belies en de ponghâlder wie bliid.

Mar it spektakel by de kassa wie noch net klear want de beurs kaam iepen en dêr rôlen de euromunten op de toanbank. Âlde tiden! It kaam goed en doe mochten wy der dan yn. Museumkaarten en Vriendenloterijkaarten moasten yn ‘e bûse bliuwe: net jildich!

 

En wat sjochst dan? Foar de measten in kompleet nije ambiânse. It Planetarium is gâns útwreide. Sadwaande krigest romte om fan alles te besjen.

Yn de fimseal koest it libben fan Eise Eisinga folgje en kaamst ûnder de yndruk fan syn kunde.

En yn de Planetariumseal waard – spesjaal foar ús yn it Frysk – útlis jûn troch in meiwurkster fan it Planetarium: de sinne, de moanne, de planeten, de tiden fan it jier en noch folle mear. Dêr wurde jo stil fan! Hoe hat Eise Eisinga dit allegearre betocht! In geniaal man. En dat yn syn eigen hûs mei in beheinde romte. En it kloppet oant hjoed de dei ta!

It rêdwurk wurdt oandreaun troch ien slinger en alles draait, al sjochst it net!

 

Nei al dat sjen en besjen is men dan ek wol oan in bakje kofje mei in lekker stikje oranjekoeke ta. En dan komme de ferhalen los. Hiel gesellich mar de tiid hâldt gjin skoft, ek net yn it Planetarium.

Wy winskje inoar in moaie simmer ta en oant sjen yn septimber by de earste Kritejûn yn Burgum.

 

Opsteld troch kritelid Andries Peterson út Dokkum

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Ferslach Jiergearkomste Fryske Krite Burgum 12 jannewaris 2023

 

Oanwêzich: 37 persoanen

 

1. Iepening, wolkom en meidielings

De foarsitter fan de Fryske Krite Burgum, Frits Bloem, hjit de oanwêzigen wolkom mei de bêste winsken foar 2023: lok, seine en sûnens tawinske. De tiid hat wjukken!

In spesjaal wurd fan wolkom is der foar Pier Boonstra, werstellend fan in operaasje en ôfgeand bestjoerslid.

 

Frits Bloem neamt in oantal aktuele saken rûn it Frysk dy’t er, ek mei tank oan Auke Steensma, út ‘e kranten byinoar swile hat:

- Yn ‘e âldens fan 76 jier is skriuwer en dichter Baukje Wytsma ferstoarn. Yn 2017 krige se De Friese Anjer fan it Prins Bernhard Cultuurfonds Fryslân útrikt en yn 2018 waard hja riddere foar al har fertsjinsten. Yn 2021 ferskynde har bondel Wyt Ljocht. Hja sei dêroer: Yn dat wite ljocht is alle kleur fan it libben ferienige, de ein en it begjin yn ien.

- Taalstrider Bertus Jans Postma fan Menaam is op 93-jierrige leeftiid ferstoarn. Postma waard yn 2019 útroppen ta earelid fan de Jongfryske Mienskip. Postma wie benammen bekend fan de striid foar Fryske plak- en wetternammen. Op de jubileumjûn fan ús krite op 3 maart 2022 wie hy noch oanwêzich en spruts er syn wurdearring út foar ús krewearjen foar it Frysk. Hy hie doe in prachtstrik foar mei it motyf fan de Fryske flagge.

- In rekôr oantal learlingen fan it fuortset ûnderwiis (brêgeklassers) sil oan ‘e slach mei it lêsbefoarderingsprojekt LêsNO. In moai inisjatyf.

- Deputearre Poepjes sil har ynsette foar it Frysk op offisjele dokuminten lykas ID-kaart, paspoart en rydbewiis. Dêr’t no byg. ‘permis de conduire’ stiet, kin foar ’t selde ‘rydbewiis’ stean neffens de deputearre. Yn it VK, Switzerlân, Eastenryk en België is dat al hiel gewoan.

- Friezen kieze noch geregeld foar in Fryske foarnamme foar harren soan of dochter, mar dat wurdt hieltyd minder neffens nammesaakkundige Gerrit Bloothooft. ‘Friezen hechten aan hun eigen taal en cultuur. Dat kun je uitdrukken in de namen van je kinderen.’

- Fryske boargers moatte it rjocht hawwe om harren eigen taal te praten yn de rjochtbank. Dêr is de mearderheid fan de Twadde Keamer it mei iens, docht bliken út de yntsjinne moasje fan SP-leden Peter Kwint en Michiel van Nispelen. Allinnich VVD, D66 en Fractie Den Haan stipen de moasje net.

- Hoe sit it? Wêrom is it Frysk in taal en gjin dialekt? Antwurd: It Nederlânsk en it Frysk binne wetlik fêstlein. Dy (politike) erkenning makket it ferskil tusken talen en dialekten.

 

2. Presintaasje jierrekken 2022 en de begrutting foar 2023.

Skathâlder Eelke Boonstra jout útlis oer de jierrekken oer 2022 en de begrutting foar 2023, ynklusyf it ferslach fan de kaskommisje.

De jierrekken lit sjen dat der achterútbuorke is, nammentlik € 515,54, wat delkomt op € 5 euro it lid.

Oarsaken dêrfan binne û.o. de kostepost foar it jubileum en de kosten foar de flyers.

It saldo op 01-01-2023 is € 16,07. De ynskatting foar it restearjend winterskoft is dat we krekt sa’n bytsje rûnkomme kinne.

Op dit stuit hat de Fryske krite 95 leden op 63 adressen. Wat it oantal leden oanbelanget, buorket de krite goed. Der is oanwaaks!

Der binne gjin op- of oanmerkingen op de finânsjes. De kaskommisje, besteande út frou Korringa-v.d. Velde en de hear Wartena (net oanwêzich), is fan betinken dat it goed yn oarder is! Dêrmei fiattearre troch de kaskommisje.

Frits Bloem: gasten binne altyd fan herte wolkom om kritejûnen by te wenjen, mar der wurdt oerwoegen om gasten tenei betelje te litten yn ferbân mei de hege gaazje fan sommige sprekkers. Dêrby wurdt tocht oan € 5,- de jûn.

 

3. Bestjoerswiksel.

Oftredend is Pier Boonstra. Pier hat in wichtige rol spile yn it bestean fan de Fryske Krite fan Burgum. Hy wie foarsitter yn de perioade 1982-1989. Yn syn eigen wurden lit dat tiidrek him bestimpelje as libben en goed funksjonearjend. De formule fan doe die fertuten: toaniel-, boeke-, skiednis en natuerjûnen en jûnen mei omtinken foar it Frysk. It joech de nedige fariaasje en stabiliteit.

Yn 2003 waard der opnij in berop op him dien. In déjà vu, sa’t er sels sei. Bekende en fertroude gesichten yn it bestjoer. It aksint lei op noflike jûnen rûn ûnderwerpen oer it Frysk en de Fryske kultuer. Ek waard der wolris djipper dold mei pastoar Jan van der Wal, dûmnys Doede Wiersma en Hinne Wagenaar. Ek de Fryske ienakters mei bern sprongen derút. Pier joech ek mei foarm oan it 50-jierrich jubileum yn 2005.

Yn 2019 stie it op ‘e nij faai mei de krite. Troch Jan Jongsma en Pier waard oan it bestjoer fan doe útstel frege fan it opheffen fan de krite. Hja krigen de tasizzing dat as der in nij bestjoer kaam, de krite fierder koe. Mei inkelde âld-leden en inkelde nijen, gie it wer oan. Dat is de situaasje fan no. De krite stiet der wer fleurich op.

Frits Bloem neamt de wille dy’t beide hân ha mei de gearwurking: koarte linen en oan in heal wurd genôch ha. Pier wie by steat om in dúdlik kader/kontekst te stellen dêr’t saken harren yn ôfspilen, dat makke yndruk. Syn kennis en kunde hiene dêryn in wichtige rol. Dat sil grif mist wurde.

Hertlik tank foar alles! Wy sjogge jim op ús jûnen graach kommen as gewoan en meilibjende leden.

Pier kriget in bosk blommen en in slúfke mei ynhâld oerhannigje.

 

Om’t der gjin tsjinkandidaten binne, wurdt foarsteld om Sake Postma te beneamen as nij bestjoerslid yn de rol fan sekretaris. Him wurdt in soad nocht en wille yn dizze funksje tawinske.

 

4. Rûnfreegjen

Pier wiist op de winst fan 5 nije leden: der binne ek minsken by weifallen. It positive saldo is miskien wol dûbel!

 

Under lieding fan Keimpe van der Meer wurdt de kanon Moarn sille wy de hjouwer slaan ynset.

 

5. Skoft

De Krite traktearret op kofje/tee mei oranjekoeke.

 

Nei it skoft wurdt de seal yn noch mear groepen ferdield dy’t de kanon Moarn sille wy de hjouwer slaan sjongt. Mei grut sukses!

 

6. Earste kwisronde

De seal wurdt oer 7 tafels ferdield mei om ende by 5 dielnimmers de tafel.

Kwismaster Frits lêst 3 x 10 fragen foar oer de folgjende ûnderwerpen: Natuer, Burgum en omkriten en Algemiene kennis. De dielnimmers ha by elke fraach de kar út 3 antwurden.

 

7. Sjonge

Nei de harsens goed wurkje litten te hawwen, wie der efkes lins troch it sjongen fan in tal lieten út Fryslân sjongt ûnder de besieljende lieding fan Keimpe van der Meer mei syn akkordeon. Elkenien song út folle boarst mei. Ek waard in fersyk fan ien fan de kriteleden honorearre.

 

8. Twadde kwisronde

Nei it sjongen folge de twadde en lêste kwisronde. Ek dizze kear wer 3 x 10 fragen: Bekende Burgumers, Kultuer en Muzyk. By de muzykfragen sette Keimpe van der Meer in liet yn, de kriteleden moasten riede om hokker liet it gie.

 

9. Utslach kwis

De formulieren fan elke tafel giene nei de folgjende tafel, dy’t de antwurden neiseach. Foar elk goed antwurd wie der ien punt te fertsjinjen. Under it neisjen kamen der lekkere sûkelaadsjes op tafel.

Dêrnei namen Wietske Sikkema en Seppy Sierksma (de betinker fan de kwis) de antwurden mei de dielnimmers troch. De heechste skoare wie foar ‘de Klysters’ mei 54 punten (fan de maksimale skoare fan 60). In hiel heech puntetotaal. Foar de fiif dielnimmers fan de winnende groep wie der foar elk in boek.

 

10. Ofsluting

Foarsitter Frits Bloem seit Keimpe van der Meer en Seppy Sierksma tank foar harren ynbring. Foar beiden is der in bosk blommen en foar Keimpe noch in slúfke mei ynhâld.

 

Wy kinne weromsjen op in slagge en gesellige jûn dy’t troch de foarsitter bestimpele waard as in soarte fan Winterjûnenocht.

 

Dêrnei wurdt der ta beslút liet 124 út Fryslân sjongt songen: Sjong foar de Hear in nij gesang.

 

Wol thús!

 

Seppy Sierksma

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Ferslach Kritejûn Fryske Krite ‘Dr. G.A. Wumkes’ te Burgum op 24 novimber 2022

 

Oanwêzich: likernôch 54 persoanen; in geweldige opkomst!

 

1. Iepening en meidielings

Foarsitter Frits Bloem iepenet de jûn mei in wurd fan wolkom oan de leden, gastsprekker Douwe Koostra fan Feanwâlden en alle oare gasten.

Nije leden binne: Wipkje van der Pruik en Taeke Doevedans.

Berjocht fan behindering is derfan bestjoerslid Pier Boonstra.

 

In dûk yn ‘e aktualiteit:

• Der is in soad rebûlje oer de ferfanging fan heechlearaar Frysk Goffe Jensma. Der wurdt út in grutte rûnte fan skriuwers, wittenskippers en bestjoerders oproppen om noch dit jier in nije heechlearaar te beneamen yn stee fan Anne Merkuur dy’t parttime oansteld is om sadwaande mear ûnderfining op te dwaan foar it heechlearaarskip.

Bestjoerskundige Heinrich Winter ropt op in gearkomste fan Dingtiid (ryksorgaan foar de Fryske taal) op om mear op de tromme te slaan. As it yn de provinsje stil bliuwt, docht men yn Den Haag neat. Yn Den Haag binne te min amtners dy’t mei it Frysk dwaande binne. Miskien in spesjale kommisje Frysk binnen de Twadde keamer?

Deputearre Poepjes hâldt de aktuele oplossing op in ‘trochgroeimodel’ en Jouke de Vries (RUG) tinkt dat der in prima beneaming dien is yn de persoan fan Anne Merkuur. Der stiet in komplete fakulteit yn Ljouwert, der is gearwurking mei NHL Stenden en de Fryske Akademy. Hy tinkt dat wantrouwen ta neat liedt. Lokkich binne der ek noch positive lûden: minister Hanke Bruins Slot fan Ynlânske Saken en Keninkryksrelaasjes hat tidens de Rede fan Fryslân op it Provinsjehûs sein dat it Frysk sa libben as in hart is en nimt de krityk serieus. Hja fielt har ferantwurdlik en seit elkenien nedich te hawwen en ropt de Friezen op om skerp te bliuwen op it brûken en sunich te wêzen op de taal fan it hert!

• In fear yn ‘e broek is der foar it SFBO (Sintrum foar Frysktalige Berne-opfang) dy’t jonge bern yn oanrekking bringt mei de Fryske taal. Wat jonger, wat better.
• De provinsje stelt jild beskikber foar it oersetten fan (berne)boeken.

 

2. Ut it bestjoer wei.
3. Pier Boonstra riedt him ta op de oerdracht fan syn wurk as skriuwer. It kritebestjoer hat Sake Postma ree fûn dizze taak op him te nimmen. Fansels meie der út de leden tsjinkandidaten steld wurde. Op de jiergearkomste op 12 jannewaris wurdt ien en oar dúdlik.

 

3. Ferhaleferteller Douwe Kootstra

Douwe Kootstra fan Feanwâlden fertelt al sûnt de jierren tachtich folksferhalen rûnom wei. Syn spesjaliteit binne de peareltsjes út de unike ferhalekolleksje fan de ferneamde Eastermarder samler Dam Jaarsma. Dy swile yn de noardeastlike Wâlden sa’n 16.000 titels byinoar. Kootstra set dy spannende, koartswilige en faak humorfolle ferhalen - mearkes, miten, seagen, moppen - tidens dizze fertelfoarstelling ek koart yn in histoarysk ramt: wêr komme se wei, wêr waarden se foar brûkt en hoe gie de pasjonele Jaarsma te wurk.

 

Neist de smeudige ferhalen dy’t Kootstra fertelt oer bygelyks de twa kikkerts, de sulveren leppel fan de pastoar of it pear dat 25 jier troud wie en mei it wetter foar de dokter kamen oer hoe faak se bûten de pot pisse hiene, binne in soad fan soksoarte ferhalen te finen op www.verhalenbank.nl.

 

En, krekt lykas it pealtsje fan Easterlittens, leit de skat ek flak by hûs: fan de 32.500 miten en seagen dy’t it Meertens Instituut byinoar swile hat, kamen der 16.500 út de Fryske Noardlike Wâlden. In hiel soad dêrfan binne optekene troch Dam Jaarsma dy’t op syn fyts by sa’n 580 fertellers lâns gie.

Yn 2014, 100 jier nei syn berte, is der in boek ferskynd mei 125 ferhalen dy’t Jaarsma opdien hat by dy fertellers.

 

4. Skoft

 

5. Twadde helte mei ferhalen fan Douwe Kootstra

Nei de pauze wurde de oanwêzigen traktearre op in kategory ferhalen dat net yn ‘e boeken fan Jaarsma werom te finen is, nammentlik de eroatyske ferhalen. Bygelyks oer it pear dat 25 jier troud wie en de sulveren leppel.

 

Douwe Kootstra krijt nei ôfrin fan syn fertelkeunsten in wolfertsjinne applaus.

 

6. Omfreegjen

De foarsitter wiist op de listen dy’t hjir en dêr lizze dêr’t gasten harren namme mei kontaktgegevens op ynfolje kinne sadat it bestjoer harren foar in folgjende kritejûn benaderje kin. Ek lizze der wat struibriefkes dy’t de minsken meinimme kinne om sels te hâlden of om te fersprieden.

Wat soe it fijn wêze dat wy ynkoarten de sprong meitsje kinne fan 92 nei 100 leden!

 

7. Ofsluting

Tank oan Douwe Kootstra!

Ek wurdt der noch oandacht frege foar de jiergearkomste op 12 jannewaris 2023. Neist de wenstige saken dy’t altyd op de jiergearkomste oan ‘e oarder komme, sil de jûn opfleure wurde mei muzyk/sang fan Keimpe van der Meer en is der in pubkwis mei in breed skala oan fragen sadat de dielnimmers der mei in gerêst hert oan dielnimme kinne. De kwis wurdt organisearre en presintearre troch it bestjoer fan de Krite. It belooft in gesellige, fleurige en foaral nijsgjirrige jûn te wurden! En: foar elke dielnimmer fan de winnende groep is der in leuke priis.

 

Wol thús, goede feestdagen en graach oant sjen op de jiergearkomste!

 

Sep

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Ferslach Kritejûn Fryske Krite ‘Dr. G.A. Wumkes’ te Burgum op 27 oktober 2022

 

Oanwêzich: likernôch 50 persoanen

 

1. Iepening en meidielings

Foarsitter Frits Bloem iepenet de gearkomste mei in wurd fan wolkom oan it grutte tal oanwêzigen.

In spesjaal wurd fan wolkom is der foar alle gasten en yn it bysûnder foar gastsprekker Meinte Vierstra út Riis.

As nij lid is Wietze Hiemstra oanwêzich. Pytsje Wobma hat opsein as lid.

 

Wy binne begien mei ús bestjoerslid Pier Boonstra, dy’t hjoed net oanwêzich is. Hy hat in swiere siele te lûken troch earder al it ferstjerren fan syn frou en in dochter en no opnij in dochter.

Eins ha wy hjir gjin wurden foar, mar wy hoopje dat de folgjende twa kûpletten út Lieten fan Leauwe en Langstme Pier en Renske wat treast biede meie:

 

Hear, no’t wy hjir hjoed betinke

Fan wa’t wy sa holden ha

Yn ús hert har nammen klinke

En it gemis dat pleaget sa

Hear, kom mei leafde nei harren ta!

 

Hear, by alle tûzentallen

Om Jo hege himeltroan

Binn’ de leafsten ús ûntfallen;

Wat in leechte elke moarn

Sjoch har yn Jo leafde oan.

 

Hjirnei dûkt de foarsitter yn de aktualiteit wat it Frysk oanbelanget:

- Dingtiid, it Ryksadvysorgaan foar de Fryske Taal, hâldt yn it ramt fan 30 jier Europeesk Hânfêst foar ‘lytse’ talen in lêzing mei as titel: Driuwsân of dûnsflier?

- Heechlearaar Frysk Goffe Jensma wurdt net ferfongen op de RUG. De reden dêrfan: gjin geskikte kandidaat. Deputearre Sietske Poepjes spile it oars heech, mar giet no akkoart mei de beneaming fan Anne Mercuur. It doel fan Mercuur is de Fryske Taal- en Letterkunde oantreklik te meitsjen.

- Skriuwersboun: Hanneke de Jong jout in kursus foar wa’t berneboekeproaza skriuwe wol.

- Histoarikus en sjoernalist Erik Betten hat in lêzing holden foar it Nut yn Burgum oer syn boek De Fries (op syk nei de Fryske identiteit). Hy is optimistysk oer de posysje fan it Frysk, hâldt fan de taal en tinkt dat dy noch wol in tal libbens te gean hat. Frits Bloem sprekt de hoop út dat dat ek foar ús krite jilde sil.

- Fryske Boekewike: fan 29/10 oant en mei 06/11. It Fryske Boekewikekado is skreaun troch Ferdinand de Jong: De oarloch fan Jan Snip. De Jong koördinearret ek de boekesutelaksje. Frijwilligers krije 25% fan de opbringst foar harren klub. Miskien ek in idee foar de Fryske Krite?

De Jong begûn pas op syn fjirtichste te skriuwen. Hy seit: “Mannen wolle op dy leeftiid in motor of in oare frou. Ik begûn te skriuwen.” Faaks is it in idee om Ferdinand ris út te nûgjen foar in kritejûn.

 

2. Meidielings

It kritebestjoer hat op 10 oktober in petear hân mei de Taakgroep Earetsjinst, dêr’t ek de dûmny’s yn fertsjintwurdige binne, oer mear Fryske eleminten yn de tsjerketsjinsten yn stee fan in oantal Fryske tsjinsten yn it jier. Oer it algemien wie men posityf en wurdt it mei in posityf advys weromkeppele nei de Tsjerkerie. Eins soe der in delslach fan it belied komme moatte om’t it belied faak falt of stiet mei ien persoan. It bestjoer hat, yn ‘e mande mei Krúspunt, oanbean wol in gemeentejûn fersoargje te wollen. It stiet yn ‘e weak!

 

3. It wurd is oan Meinte Vierstra oer Eise Eisinga en de Ferljochting doe en no

Yn 1994, by gelegenheid fan de 250^ste jierdei fan Eise Eisinga, hat it Koninklijk Eise Eisinga Planetarium yn Frjentsjer Meinte Vierstra frege in Doe-en-Ontdekboek oer Eise Eisinga en de tiid dêr’t er yn libbe te skriuwen.

Vierstra: ,,Ik rjochte my ynearsten allinnich op Eise sa’t ik him koe fan myn besites oan it Planetarium: yn it foarhûs treffe jo Eise as bouwer fan it Planetarium en yn it efterhûs Eise as wolkjimmer (wolkammer).”

Doe’t it boekje klear wie, ûntdiek Vierstra dat hy Eise yn syn ferhalen tekoart die. ”Eise wie mear, folle mear, want njonken it wolkjimmen en bouwer fan it Planetarium wie er ek warber as earmoedebestrider, bouwer fan it stedsearmhûs en politikus. En patriot.”

It boek wie dus klear, mar Vierstra wie noch lang net klear mei Eise. ,,Ik gie op syk nei wa’t hy eins echt wie!” It waard foar Vierstra in fassinearjende syktocht. In syktocht dêr’t er noch elke dei oan wurket. Dizze kritejûn nimt Vierstra ús mei op dy syktocht.

 

Vierstra sketst in byld fan de jonge Eise en hoe’t er opgroeid yn Dronryp. Nijsgjirrich dêrby: hoe waard Eise wolkjimmer en wat sette him yn beweging om in planetarium te bouwen en de woldieden dêrnei. De non-fiksje (en soms fiksje) ferhalen dy’t Vierstra skreaun hat litte dat sjen. Inkele ferhalen oer de jonge Eise: Ik speelde wat mijn vader deed, werkplaats was echte school, keuken was eerste planetarium. De ferhalen binne allegearre te finen op de webside http://www.EiseEisingadeverlichtinginnede.nl of sykje op Eise vertelt.

 

Vierstra fertelt oer hoe’t Eise syn heit in wichtige rol spile hat yn Eise syn jonge libben. As se moarns ûnderweis wiene, fertelde hy dat de sinne stil stie en de aarde draaide. Eise syn heit makke sinnewizers op bestelling foar aadlike tunen en Eise makke se nei.

Syn heit liet ek allerhanne proefkes sjen oan ‘e bern en jûns stiene se mei de hiele famylje nei de stjerren te sjen en uteren harren ferwûndering oer de skepping.

As jonge fan sa’n 11/12 jier brocht Eise oeren troch op de mûnepôle by Dronryp, wat resultearre yn earst in skets fan de mûne en nei noch in jier deroan wurke te hawwen in hiel knappe modeltekening. Der wiene grutte oerienkomsten mei it wurk fan Leonardo da Vinci.

Eise makke ek kennis mei earmoede en dêrtroch de tsjinstelling fan earm en ryk. Bygelyks hoe’t reginten wennen en libben en it gewoane folk.

 

Yn 1768 trout Eise en ferhuzet er mei syn frou Pytsje nei Frjentsjer.

Yn 1774 wurdt der yn ‘e LC ferkundige dat Het laatste der dagen nabij is en dat Jupiter, Mars, Mercurius en Venus botse sille. Eise woe dat ûntkrêftigje en tocht dêrby oan it Planetariumspul earder by harren yn ‘e keuken. Oan ‘e hân dêrfan woe er in planetarium bouwe. Hy bout it oan it plafond fan syn wenkeamer yn syn hûs yn Frjentsjer. Op 29 maaie 1781 hat soan Jelte, sân jier, it planetarium yn beweging set. It like krekt of beweegde der neat…

 

Skoft

 

De 18^e iuw wie de tiid fan de Ferljochting. Grutte filosofen diene in oprop ta nije wegen en in oprop ta befrijing. Eise Eisinga wie dêr ien fan en waard dêrom yn 2006, tegearre mei grutte nammen as Spinoza, Locke, Descartres, Montesquieu en Kant, as ikoan fan de Ferljochting opnommen yn entoen.nu, de Canon van Nederland. Yn it ramt fan de Canon van Nederland, foar primêr – en fuortset ûnderwiis, komt der in boekje (mei yllustraasjes fan Acronius) út fan de hân fan Meinte Vierstra mei 30 ferhalen oer Eise omt troch konkrete ferhalen de learstof better hingjen bliuwt. De mins is in ferhalefertellend wêzen.

Op in fraach fan Jan Jongsma wêrom’t de ferhalen yn it Nederlânsk binne, antwurdet Vierstra dat se tagonklik wêze moatte foar in breed publyk (û.o. ek de besikers fan it Planetarium).

Eise waard opnommen yn de kanon omdat hy, mei oare filosofen, in nije wrâld boude. Hy hat it mei de hannen wiermakke.

 

Yn 1777 wurdt Eise, as boumaster fan it stedsearmehûs en politikus, lid fan it Vroedschap Franeker. Dit froedskip bestie út 24 leden en foarme it bestjoer fan de stêd. Ek wie er earmfâd.

Yn 1795 wurdt Eise keazen as steatelid.

Yn 1828 komt Eisinga te ferstjerren.

 

Hjirnei jout Meinte Vierstra útlis oer it Oikocredit, dêr’t er him sterk foar makket. By de útgong kinne de oanwêzigen dit inisjatyf stypje mei in eigen bydrage.

 

Rûnfraach

Jan Jongsma wiist op it boek ‘Wolken en Stjerren’ fan Piter Terpstra. In nijsgjirrich boek.

Jan Jongsma foar de Groslist: ds. David de Jong, mei oaren skriuwer/gearstaller fan it sjongboek Lieten fan Leauwe en Langstme.

 

Ofsluting

De foarsitter seit alle oanwêzigen en benammen Meinte Vierstra hertlik tank foar harren kommen. It is no oan ús. Fanút Eise komme we no by de tiid fan hjoed. Der kinnen lijnen lutsen wurde nei no.

Ek freget hy omtinken foar de tredde kritejûn op 24 novimber o.s. Dan is ferhaleferteller Douwe Kootstra fan Feanwâlden ús gast. Hy hat him by syn ferhalen ynspirearje litten troch Dam Jaarsma fan Eastermar. Boppedat traktearret er ús op ferhalen út Noarwegen.

2 novimber is der in útfiering fan de Kleine Cantorij en noch twa koaren yn de Krústsjerke. Tagong fergees.

 

Wol thús en graach oant in oare kear!!

 

Sep

 

Neiskrift

De kollekte by de útgong foar it Oikocredit hat 180 euro opsmiten. 130 euro fan it publyk en 50 euro fan it bestjoer.

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Ferslach fan de Fryske Kritejûn op 22 septimber 2022

 

Plak: Martinushûs, Hillamawei yn Burgum

Tiid: 20.00 oere

 

Oanwêzich: 27 leden, 5 gasten en de ynlieder Alex Riemersma.

Berjocht fan behindering: 14 persoanen.

 

De foarsitter, Frits Bloem, hjit elkenien tige wolkom en yn it bysûnder de gasten en de nije leden Henk Vriezema en Jaring de Groot. In spesjaal wurd fan wolkom is der foar Alex Riemersma út Ljouwert, foarhinne lektor Frysk en Meartalichheid yn Underwiis en Opfieding. Hy is ynteressearre yn it wûnderlike taalspul fan bern en folwoeksenen, dy’t harren troch it learen en brûken fan meardere talen ûntwikkelje ta folwoeksen wrâldboargers. Hjoed leit yn syn lêzing it aksint op de breed talintearre en yntusken 100 jierrige keunstner Jentsje Popma út Ljouwert. Hy sil ús fertelle oer de betsjutting fan Jentsje Popma op it mêd fan de Fryske kultuer. 

 

Dan stiet de foarsitter stil by it ferstjerren fan twa fan ús leden.Yn it foarste plak Anneke Herrema, âld-bestjoerslid fan ús krite. Jierrenlang hat se har ynset foar de Krite. Ek siet se fan 1987 oant 2003 yn de redaksje fan it Bûsboekje. Har man Piet rêde fan 1987 ôf mei de distribúsje. De Ried fan de Fryske Beweging hat  harren op 1 augustus lêstlyn de Plombrief tatocht foar harren jierrenlange krewearjen foar it Bûsboekje. It bestjoer hat it nedige omtinken jûn by it ôfskied  fan Anneke. Fierder wurdt neamd Rienk van der Meulen fan de Kleasterleane. Lang hat hy syn frou net oerlibbe. Se wiene beide trouwe besikers fan de kritejûnen.
Ta betinken hellet Frits in Bibelliet fan David de Jong oan:

   Myn God, ik kom by Jo, dan bin ik feilich,
   ik leau wat ik eartiids tsjin Jo sein ha:
   Jo bin’ myn alles, it oare is oerstallich,
   Jo bringe my net ûnder de deaden,
   ik bin net sa mar wei,
   it grêf is net myn ein,
   Jo lizze my it paad út nei it libben.

Fierder komt de aktualiteit noch efkes oan ‘e oarder mei ûnder oaren ít útkommen fan de biografy oer de ferneamde Friezinne Tony Feitsma, skreaun troch Liuwe H. Westra. Ek it krewearjen foar it behâld fan ús taal troch de Ried fan de Fryske Beweging en de opiny fan Evelyn Bosma en Remco Koolhuizen wurde neamd. Dêrom formulearret de foarsitter noch mar ris wer de stelling dat de hâlding foar it Frysk oer och sa wichtich is en dat omtinken jaan oan it Frysk op skoallen en sa perfoarst gjin behindering is foar de ûntwikkeling fan it Nederlânsk. Taalplan 2030 set yn op nivo ferheegjen fan it brûken fan it Frysk binnen it brede spektrum fan harkjen en ferstean, lêzen, sprekken en skriuwen. Wy wolle dat as Krite graach stypje troch it op in positive wize útdragen fan ús moaie Fryske taal!

Op ‘e wurklist fan it Kritebestjoer stiet op 10 oktober in petear mei de Taakgroep Earetsjinst fan de Protestantske Gemeente Burgum. It doel is om struktureel, dus beliedsmjittich, mear Fryske eleminten yn de tsjerketsjinsten te krijen en dat net ôfhingje te litten fan in willekeurige persoan dy’t dêr wol aardichheid oan hat. Wy binne ree om oer dit tema in gemeentejûn foar ús rekken te nimmen.

De Keningsdei-aksje mei in struibledsje troch de bus by Fryske flaggers hat twa nije leden opsmiten.

De Krite is no ek formeel ynskreaun by de Keamer fan Keaphannel.

 

Dan is it wurd oan ús ynlieder Alex Riemersma.

Underwerp: Libben en Wurk fan Jentsje Popma, mei in link nei it Nijkleaster yn Jorwert.

Alex Riemersma heakket efkes yn op de wurden fan de foarsitter oer it brûken fan it Frysk. Hy jout de goerie om ús eigen taal mar gewoan te brûken, doch mar, faak slagget it wol yn ít Frysk. Dan leit er fuort de ferbining fan Jentsje Popma mei it Nijkleaster. It symboal (logo) fan it Nijkleaster, de hynsteblom mei yn it hert de fisk (Ichthus) is fan syn hân. Fierder hat de keunstner al syn wurk en it atelier mei alles derop en deroan fermakke oan it Nijkleaster. Net om it te bewarjen, lykas yndertiid mei it wurk fan Jopie Huisman bard is, mar om it te ferkeapjen en it jild te brûken ta opbou fan it Nijkleaster. Henk-Jan Hamoen hat dat op ‘e noed. Dan komt it (lange) libben fan Popma oan ‘e oarder. Op it stuit fan de kritejûn is er krapoan 101 jier. (As it ferslach útwurke wurdt is yntusken bekend wurden dat Jentsje ferstoarn is, in pear dagen foar syn jierdei). Hy wenne oan de Ferlingde Skrâns en hie syn atelier oan de Potmarge. De lêste jierren waard er fersoarge yn Greunshiem.
Al gau docht bliken dat Jentsje talint hat en hy bedarret op de keunstakademy yn Rotterdam, letter ek yn Amsterdam. Hy makket wurken oer de stêd nei it bombardemint en hat wol sukses, mar komt yn 1949 spitigernôch net yn oanmerking foar de Prix de Rome. Lju dy’t it foar it sizzen hawwe krije modernistysker ideeën en Jentsje komt oan ‘e sydline te stean. Hy kriget lêst fan jildkrapte en komt yn Ljouwert te wenjen, dêr’t er fan skoanheit in hûs krijt. Hy wurket no graach mei in opdracht om wis te wêzen fan ynkomsten. In foarbyld fan sa’n opdracht is de muorrefersiering fan de kweekskoalle Mariënburg. Hy makket in grutte stilearre hynsteblom mei it Ichtus symboal yn it hert fanwege it kristlik karakter fan de skoalle en losse ‘plústerkes’ om it útswaarmjen fan de masters en juffen oan te jaan. Pier heakket der efkes op yn om oan te jaan dat er him as âld-learling sels ek wol sa’n plústerke fielt. Henk Vriesema, ek âld-learling, hat itselde gefoel. Doe’t it gebou fan Mariënburg ôfbrutsen waard, woe Popma it keunstwurk werom ha. It hat jierren yn de tún by syn atelier oan de Potmarge stien. Pier hat dêr yn 2019 mei syn âld-klasgenoaten noch in ‘pilgrimaazje’ nei ta makke. Nijsgjirrich is dat it troch de skinking fan al syn wurk no yn it besit is fan de Stichting Nijkleaster. Dizze Stichting sil it keunstwurk pleatse by de nijbou fan it Nijkleaster by Hilaard/Jorwert. Troch de treflik te brûken symbolyk hat de Stichting de foarstelling fan it keunstwurk ek as byldmerk (logo) oannommen.

De alsidigens fan Popma hat makke dat er ferskate techniken brûkte lykas glêsapplikaasjes, keramyk, brûnzen bylden en (grutte) reliëfs. Rûnom yn Fryslân is syn wurk noch te finen yn it publike domein, bygelyks op ‘e Jouwer in graffito (wurdt makke yn de noch wiete ûndergrûn, bygelyks beton) by de Rabobank, yn Ljouwert boarstbylden fan Anne Vondeling en Piet Paaltjens en in keramyk Het Anker by de rotonde yn de Grinzerstrjitwei, by Wolvegea in stânbyld fan Peter Stuyvesant (Piter Poat) en al sa mear. Wa’t goed om him hinne sjocht yn plakken as Menaam, Stiens, Drachten, Snits, Harns, Kollum of Bûtenpost kin wol wat fan him fine. Hy wurke likegoed mei stiel (triedplastiken), bakstien as beton en natuerstien. Mar altiten wol werkenber. Hy mijde religieuze eleminten net, benammen it kristlik symboal fan de fisk komt gauris werom. Syn lot wie dat er gauris yn ‘e slach moast om ‘syn’ keunstwurken foar ferneatigjen te behoedzjen. In foarbyld dêrfan wie it keunstwurk dat yn 1987 makke waard foar Triotel en by de bou fan it MCL mar wat weimoffele waard yn in binnentún. No is it wer te sjen as men de lange gong trochrint.

De perioade dat Popma monumintale keunst makke yn it kader fan de 1% regeling wurdt nei 1987 folge troch in hertstochtlik skilderjen fan it Fryske lânskip. Benammen it bysûndere ljocht wol er ‘fange’. Hy makket him soargen dat mei troch de soere rein it Fryske lânskip sa’t him dat oan jin foardocht foargoed ferdwine sil. Hy wurdt aktivist, trunet ek oare skilders oan en stelt dat it kultuerlânskip sa’t dat derhinne leit net minder skildereftich is. Ynspirearre troch Gerrit Benner komt er mei loften mei donkere en ljochte kleuren. Earst noch wat somber, mar letter mei mear kleur. De haven fan Ljouwert (Boaten by de Condens) is sa’n wurk dat in toanbyld is fan syn bysûnder kleurepalet. Werkenber binne ek de wurken met de helder giele koalsiedfjilden. Alex neamt benammen it wurk ‘De wolk’ as in geef eksimpel fan Popma syn lânskipsskilderkeunst. It hat suver in Bibelske noasje en soe samar de start wêze kinne fan in pilgrimaazje.

Dêrmei leit de ynlieder de link nei it krewearjen fan de mienskip rûn Nijkleaster yn Jorwert.
In werkenber elemint yn de aktiviteiten fan de mienskip is de ferbining tusken lichem en geast, bygelyks hiel helder oanwêzich by de woansdeitemoarns kleasterkuiers, miny-pilgrimaazjes yn de omjouwing fan Jorwert. It giet hjir om in pioniersplak fan de protestantske tsjerke, dat nei tsien jier ûnder lieding fan ds. Hinne Wagenaar syn besteansrjocht wol bewiisd hat. De kleastermienskip kriget aanst in prachtich ûnderdak by in mânske pleats en ryksmonumint op Westerhûs by Hilaard.
De organisaasjestruktuer is ynrjochte mei sirkels fan ferbining en skeukt moai ticht oan by dy fan de Iona Community yn Skotlân. Biedwurden binne Stilte, Besinning en Ferbining. It byldmerk fan Jentsje syn Hynsteblom past hjir wûnderwol by.

De mienskip kin wol wat stipe fan bûten brûke en dêrom sil de bydrage fan de Krite (€ 50,-) en de kriteleden (€ 84,21) troch Alex mei de waarme hân oerbrocht wurde nei de skathâlder fan de Stifting Nijkleaster. Wa’t noch wat bydrage wo,l kin dat dwaan op banknûmer NL02 ABNA 0541418440 op namme fan Stifting Nijkleaster Jorwert.

 

Notulant Pier Boonstra

 

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Ferslach jubileumjûn Fryske Krite ‘Dr. G.A.Wumkes’ Burgum – 3 maart 2022

 

Oanwêzich: 82 persoanen

Berjocht fan behindering: 18 persoanen

 

By de iepening om 20.00 oere kin de foarsitter, Frits Bloem, behalve oan in grut tal kriteleden ek in spesjaal wolkom taroppe oan fertsjintwurdigers fan de Kristlik Fryske Krite ‘Karel Roorda’ fan Bitgummole, it bestjoer fan de Stifting Krúspunt, de rjochtsopfolger fan it eardere Kristlik Frysk Selskip, de Fryske Krite fan de Trynwâlden, de gemeente Tytsjerksteradiel, de Frysk Nasjonale Partij, de Ried fan Tsjerken fan Burgum, de Protestantskee Gemeente Burgum en in fiks oantal oare belangstellenden.

Fan de Fryske Krite fan Bitgummole en de Stifting Krúspunt binne der lokwinsken en it befêstigjen fan de ferbûnens dy’t der ûnderling is. De Krite fan de Trynwâlden sjocht in goede oanlieding om ris mei-inoar om ‘e tafel. De gemeente Tytsjerksteradiel hat in rynske finansjele stipe jûn om dizze jûn mooglik te meitsjen en wurdt dêr tige foar betanke.

As haadgast is der in spesjaal wolkom foar de Kommissaris fan de Kening, Arno Brok en syn stypjend amtner Gerrit Hofstra.

De foarsitter beneamt mei tankberens dat wy wer yn frijheid byinoar komme kinne, wylst efkes fierderop de wrâld yn ‘e brân stiet troch de oarloch yn Oekraïne. Gefoelens fan ûnmacht, lilkens, fertriet, meilijen en begienens stride om foarrang .

Mei in Liet fan Frede wurdt dit gefoel ûnderstreke.

 

O Hear wol frede skinke

De wrâld is yn gefjocht

Hoe moai de wurden klinke,

De sterkste nimt it rjocht.

It ûnrjocht slacht op ierde rûnom foar master op,

Ferlern giet elke wearde.

 

O Heare hear ús rop

O Hear, wol frede skinke

Wy wachtsje al sa lang.

Rêd ús want wy fersinke,

Wy minsken binne sa bang.

Fertsjustere is de sinne,

Ús leauwe net sa grut;

Lit Hear ús net allinne,

O Jezus, sprek Jo wurd.

Hjirnei sjonge wy mei begelieding fan ús lid, de akkordeonist Keimpe van der Meer, it prachtige begjinliet Fryske sang út de bondel Fryslân Sjongt: O rôlje oer bou en greiden.

 

Foarsitter Frits Bloem sprekt syn jubileumtaspraak anneks feestrede út:

Hy wiist op it histoaryske plak dêr’t wy binne, fanâlds de Martinustsjerke, no bekend as de Krústsjerke, en sjocht, om goed nei de takomst sjen te kinnen, efkes werom op de skiednis fan ús 65 (+2 ) jierrige Krite.

Op 10 maart 1955 wurdt de Kristlik Fryske Krite oprjochte en kriget de namme mei fan Dr. G.A. Wumkes. Hy is teolooch, predikant, histoarikus mar benammen ek foarfjochter fan it brûken fan it Frysk yn it tsjerkllik fermidden. Hy sette tegearre mei E.B. Folkertsma de Bibel yntegraal oer yn it Frysk. De skoalmaster Pier Bote Spijksma en Willem van Dijk en fierder Reint van Dijk, Winke Adema-de Haan en Doetsje Bouma-de Boer setten as earste bestjoer útein. It wie in turbulinte tiid foar it Frysk. Der waard foel krewearre om it Frysk in folweardich plak te jaan yn de mienskip. Op 16 novimber 1951 wie it ‘Kneppelfreed’, dat de oanset wie ta in positivere opstelling fan de autoriteiten yn Den Haach foar de eigen identiteit fan de Friezen en harren taal oer. It wie oan de Friezen om dêr wat mei te dwaan. Yn de earste helte fan de fyftiger jierren wie der striidberens en dat kaam ta utering yn it stribjen fan de besteande en nij oprjochte Fryske kriten.
De kearn fan de Fryske aksje yn Burgum wie:
- In rûnte foarmje om omtinken te jaan oan it Frysk en Fryslân yn it algemien en de Fryske beweging yn it bysûnder.
- Persoanlike foarming fan de leden.
- Propagearjen fan it brûken fan it Frysk.
- Oaren behelje by it stribjen om it brûken fan it Frysk te befoarderjen.
Aksjemooglikheden genôch: sutelaksjes mei Fryske boeken, oerlis mei tsjerkerieden, gemeentlike polityk en middenstânsferieningen, stipe fan it gemeentlik taalbelied en al sa mear.
Op kultureel mêd wie der û.o. omtinken foar skiednis (Slach by Warns), twatalich ûnderwiis, natuer en gea (planten en en fûgels om Burgum hinne) en boekejûnen.

Provinsjaal funksjonearre min as mear as koepel foar de kriten it Kristlik Frysk Selskip (KFS). It KFS is letter mei it Roomsk Frysk Boun opgien yn de Stifting Krúspunt, op dizze jûn fertsjintwurdige.
Leden fan it KFS wienen ek automatysk lid fan de Krite yn Burgum.
De Krite fart lykwols syn eigen koers en sa njonkenlytsen komt der in aksintferskowing: fan in striidbere klup nei in fermidden dêr’t it learsume en noflik byinoar wêzen mear it aksint krige.

Dochs bleaun der wol altyd wat fan de âlde striidberens. Yn it tinkboek, dat útkommen is ta gelegenheid fan it fyftichjierrich bestean fan de Krite, wurdt dêr rom gewach fan makke. De foarsitter eidet it noch efkes oer en neamt dêrby de nammen fan syn foargongers mei eare: Eibert van der Veen, Klaas Feenstra, Pier Boonstra (2x) en Rikke Hooijenga.
In pear saken binne wis it neamen wurdich, benammen de oandacht dy’t der sûnder ophâlden wêze moat om it Frysk in fatsoenlik plak yn de tsjerken te jaan.
In sitaat fan in eardere foarsitter liigde der net om: ‘De Tsjerke is al hast 2000 jier ús grutste fijân. De Tsjerke kiest út maklikens foar it Hollânsk en tsjin it Frysk’ en in oare foarsitter fersuchtet jierren letter nochris wer: ‘Der is noch in soad te dwaan’.
Ek de leechdrompelichheid om lid fan de Krite te wurden is sa’n puntsje. De kontribúsje hat jierrenlang mar sa’n 5 gûne yn it jier west, want dat mocht út noch yn net in beheining wêze om lid fan de Krite te wurden.
Troch de jierren hinne hat der ek altyd romte west foar de eigen ynbring fan de leden, mar it wichtichste is dochs hieltyd wer: op in noflike en ûnderhâldende wize omtinken jaan oan it Frysk en de Fryske kutuer.
De foarsitter neamt mei eare de nammen fan de bestjoersleden dy’t troch de lêste jierren hinne ûnder lieding fan Jasper Elzinga de Krite oerein holden hawwe: Jenny Wybenga, Neeltsje Hoekstra, Wytske Bieleveld, Anneke Herrema, Dries Prins en Anneke Blom hawwe mei Sybren van der Vliet derfoar soarge dat de Krite oerein bleaun is, ek al stie it soms wolris efkes faai. Sy soargen foar noflike kritejûnen en moaie útstapkes.

Doe’t it der yn 2018 derop like dat it mar dien wêze moast mei de Krite hawwe de leden Jan Jongsma en Pier Boonstra, yn ‘e mande mei Anneke Blom en Sybren van der Vliet, foar in trochstart soarge. Der waarden nije bestjoersleden fûn, te witten Wytske Sikkema, Seppy Sierksma en Frits Bloem, en sjedêr: de Krite libbet wer!

It doel is om as Krite in linige organisaasje te wêzen, dy’t it Frysk op in positive wize útdraacht en dêr safolle mooglik minsken by wit te belûken.
Wy nûgje elk dy’t soks oansprekt út om him of har oan te sletten by de krapoan 100 leden dy’t wy op dit momint hawwe. Mei fleurige struibriefkes en in webside dy’t by de tiid is bringe wy ús boadskip nei foaren, mar wat mear seit: wy wolle grif net yn ‘e rêst en geane mei ynmoed fierder mei it oanbieden fan learsum en tagelyk noflike jûnen.

En ja, wy bliuwe striidber, want de needsaak foar it omtinken om it Frysk is grut: in taal is ommers kultureel en yntellektueel erfguod.

Wrâldwiid wie 21 febrewaris de dei fan taalkundige anneks kulturele diversiteit. Takom jier ek foar ús faaks in dei om oandacht oan te jaan.

En dan fansels noch in wichtich punt: ûnderwiis yn de memmetaal. Dêr leit in sterke basis foar de fierdere ûntwikkeling fan bern en it foarkomt de dominânsje fan ien taal. Mar ek al is der al ien en oar wetlik regele, soks is net in garânsje foar in goede kwaliteit. Dêrom slút de foarsitter syn foardracht ôf mei in sitaat fan de eardere minister fan Ynlânske Saken Ollongren: De takomst fan it Frysk hinget ôf fan hoe’t men thús omgiet mei de taal. Brûk dy taal en goai sels gjin drompels op!

 

Om likernôch healwei njoggenen begjint de saneamde kolleezjetoer mei Kommissaris fan de Kening drs. A.A.M. (Arno) Brok. De foarsitter en âld-bestjoerslid Jan Jongsma geane mei de Kommissaris yn petear en út en troch komme der ek opmerkingen of fragen út de seal. In ynteraktyf barren oer it tema It Frysk yn de polityk en it maatskiplik libben

Yn it earste part komt Jan Jongsma earst noch efkes op ‘e gleed oer it unike plak dêr’t wy binne, nammentlik mei syn 950 jier it âldste ‘hûs’ fan Burgum: de St. Martinus Kleastertsjerke, better bekend as de Krústsjerke. Dêrnei komt it petear al gau by ús gast Arno Brok en syn motivaasje en fassinaasje foar Fryslân en de Fryske taal. Hy referearret oan syn moeting mei Theunis Piersma yn ‘e tiid dat er wethâlder, mei Frysk yn syn portefúlje, wie yn Ljouwert. Yn ’89 krigen de pompeblêden him te pakken. Hy folge in kursus Frysk by de Afûk en helle mei grutte tank oan syn learares Martsje Miedema it diploma Frysk foar net Friezen. Hiel aardich is dat Martsje Miedema hjir jûn ek is!
Hy hat doe, fanút syn ferlet om ferbining yn de mienskip te befoarderjen, de oertsjûging krigen dat benammen taal it grutte bynmiddel tusken minsken is. Tagelyk ferwûndere er him oer it rike idioom en de nijsgjirrige klankkleur fan de Fryske taal.  Al gau makke it Frysk in part út fan de nije identiteit dy’t er as ynkommende Fries ûntwikkelje woe. It duorre net sa lang of hy fielde him yn ieren en sinen in ambassadeur fan it Frysk. Brok is der fan oertsjûge dat de taal in drager fan kultueren is. De skaaimerken dy’t te werkennen binne yn de regiofarianten, de domeinen dy’t de taal beslacht, jouwe in rykdom oan identiteiten wer. Dy diversiteit is eat om mei-inoar tankber foar te wêzen.
Fryslân is dêryn net unyk! De Kommissaris referarret oan syn belibbing yn Cardiff, Wales en de nijsgjirrige eigen’aardich’heden fan streken as Bretagne, Skotlân ensfh. Hy stiet wat langer stil by de Faeröer. In eilannegroep mei sa’n 50.000 ynwenners, mei in eigen taal dy’t liket op, mar dochs ek tige ferskilt, fan it Yslânsk. Der is in aksje geande om in Frysk boek oer te setten yn it Faeröersk. It Katelaansk, in gruttere regiotaal, mar ek it Monegaskysk mei in 300-tal sprekkers, alles is like aardich en weardefol om’t it oerienkomt mei wat wy mei it Frysk ek dogge: it hoedzjen en noedzjen fan de taal..

Op de fraach hoe’t Arno oer it fenomeen ‘nije friezen’ tinkt, komt hy mei it folgjende: hy sjocht sokke minsken (en himsels hielendal) as ûnderdiel fan de mienskip. Sels opgroeit yn de regio Leerdam/ Dordrecht hat er sa njonkenlytsen al hast langer yn Fryslân wenne as dêr. It kantelpunt om goed aardzje te kinnen is lykwols de taal. As jo beskikke oer in memmetaal, lykas alle Friezen, en jo wolle opnommen wurde yn in mienskip, sille jo kieze moatte hoe’t je dêr mei omgean wolle yn de moeting mei oaren. Friezen sille har yn it algemien gau ferbrekke en dêrmei de oaren de gelegenheid ûntnimme diel te nimmen oan de skjintme fan it Frysk.
In bekearling ta it Frysk kriget mear romte. Frysk is dan gjin kuriositeit, mar hat rjocht fan bestean njonken in oare, faaks dominante, taal. ‘Nederlân’ moat witte dat der no ien kear pluriformiteit is. Soks is de muoite wurdich en net allinnich mar lestich. Te gau jin ferbrekke, dat is lestich. Mar it is wol goed om yn de wen- en wurksituaasje in omgongskoade te ûntwikkeljen en fansels in goed taalbelied te fieren. Bygelyks lykas op it provinsjehûs wizânsje is: altiten Frysk, en Nederlânsk as it passend is. It grutste probleem by de útfiering fan dat belied binne de Friezen sels! Ommers it brûken fan it Frysk is gjin geunst mar in rjocht!

 

Nei in noflik pypskoft mei kofje, tee en fansels in stikje Fryske oranjekoeke derby, en muzyk fan Keimpe van der Meer, komt yn it twadde part de ynteraksje mei de seal goed op gong. Der hinget in noflike sfear en men is frij om te sizzen wat men wol.

Ut de ynteraksje mei de seal komme no beskate fragen en opmerkings lykas: Is it dan net ‘onbeleefd’ om Frysk te praten as bygelyks 20% fan de oanwêzigen Nederlânsktalich is. De fraach is: moat in Fries ambassadeur fan dy taal wêze. Yn it generaal kin dy 20% it Frysk hiel goed ferstean. Ommers, it Hollânsk is ek mar in Nederlânsk dialekt. Elke regio hat sa syn eigen taalslach en taalfariant. Ja, en dan hat it Frysk mei syn histoarje fan 1500 jier ek nochris de âldste rjochten. Boppedat docht bliken dat it oanlearen fan it Frysk hiel maklik is.
It docht bliken dat by it brûken fan de sosjale media it Frysk hieltyd mear romte kriget en nimt. De stavering is dan faaks wol wat bryk, mar men kin syn tinken en fielen no ienkear better kwyt yn de eigen taal. Dan komt de needsaak fan goed ûnderwiis yn it Frysk om ‘e hoeke. Sûnder goed ûnderwiis slagget it no ienkear net (ek net mei it Nederlânsk trouwens). Brok hammeret derop dat de Friezen sels sizzenskip hawwe moatte oer it ûnderwiis yn it Frysk en it hifkjen fan de kwaliteit dêrfan.
Hy fynt dat de âlden wat minder leaf wêze moatte en bygelyks easkje moatte dat in skoalle trijetalich ûnderwiis fersoarget. De âlden moatte dat wolle en it net oan de tafallige gearstalling fan it ûnderwiistiim oerlitte.
Sippy van der Meer, beliedsamtner foar it Frysk fan de gemeente Tytsjerksteradiel, bringt nei foaren hoe’t it gemeentebestjoer der hjoed-de-dei formeel oer tinkt: It taalbelied fan de gemeente Tytsjerksteradiel draait om it linich en posityf tapassen fan de Fryske taal. De gemeente is dêryn taalfolgjend: de telefoan wurdt yn it Frysk opnommen en folget dan de taal dy't de ynwenner brûkt. Uterings yn de iepenbiere romte (buordsjes, paadwizers) binne safolle mooglik yn it Frysk. De provinsje stipet de gemeente dêrby troch subsydzje te jaan foar de sichtberens fan it Frysk. It papier is gewillich, de praktyk is faak minder maklik. Wy hâlde by it ynfoljen fan fakatueres by ús organisaasje altyd rekkening mei it Frysk, mar kinne yn de hjoeddeistige arbeidsmerk net in soad easkje. Sa ha wy in foarkar foar aktive behearsking fan it Frysk troch leden fan ús gebietsteam, mar dat kinne wy net yn alle gefallen wiermeitsje. De nota taalbelied fan de gemeente Tytsjerksteradiel wurdt yn 2022 aktualisearre, yn 'e mande mei de gemeente Achtkarspelen.
Ek Willem Verf kriget fan de foarsitter de kâns om syn sechje te dwaan. Willem Verf, âld-steatelid, romanskriuwer en ynwenner fan ‘Ikkerwâld’ (Damwâld fynt it moai dat der yn Burgum sa’n aktive Krite is. En hy hat in protte wurdearring foar ús CdK: “Wy meie wiis wêze mei sa ’n boechbyld foar it Frysk en Fryslân. Ik hear him graach praten oer syn sels keazen Fryske woartels.” Verf is op it stuit foarsitter fan it Skriuwersboun. Hy makket fan de gelegenheid gebrûk om oer de aktuele situaasje fan Frysk lêzen en skriuwen in fersyk te rjochtsjen oan it kolleezje fan Deputearre Steaten: “Skriuwers krije langer amper jild foar harren wurk, hja moatte sels hieltyd faker jild meinimme om in Frysk boek útjûn te krijen. Dat is net motivearjend. Net allinne de produksje, mar ek de promoasje en ferkeapbefoarde-ring fan Frysktalige lektuer en literatuer is minimaal. It Frysk kin net oerlibje sûnder goed, modern mar geef, skreaun Frysk. Dat moat folle better ûnder de minsken brocht wurde. Meikoarten sille útstellen foar ferbettering fan dizze situaasje oan û. o. Deputearre Steaten stjoerd wurde.” Verf fersiket de CdK derfoar te soargjen dat dit tema serieus omtinken krijt.

Yn de seal wurdt konstatearre dat ek de oplagen fan de Fryske Boekeklub, it KFFB, weromrinne. In soarchlike saak
Harm Wesselink fan De Tike wol witte oft de Kommissaris wol ree wêze soe om te sprekken op in typysk Frysksinnich barren as it betinken fan de Slach by Warns. De Kommissaris jout oan dat er dêr al west hat, net tsjinsteande warskôgings dat er dêr net hearde te wezen. Benammen de neisit is him bybleaun as tige noflik. En as it giet om striidberens: wat it brûken fan de offisjele namme fan ús provinsje Fryslân oanbelanget is er tige konsekwint. Alle kearen as der korrespondinsje komt wat rjochte is oan de provincie Friesland wurdt der reagearre mei in terjochtwizing: Friesland is niet onze naam! Hy refearret oan de foarstap dy’t de gemeenten Tytsjerksteradiel en Boarnsterhim yndertiid nommen hawwe mei it ynfieren fan de Fryske plaknammen. Hy soe wolle dat eltsenien konsekwint is yn it neistribjen en hanthavenjen fan it befoarderjen fan it brûken fan it Frysk.
Reinier Tuitman, dûmny fan de Protestantske Gemeente Burgum (PGB) fielt him as ek in ‘nije fries’ tige besibbe oan it hâlden en dragen, en benammen it tinken, fan ús Kommissaris. It giet om de positive attitude fan elk persoanlik foar it brûken fan it Frysk oer.

De konklúzje fan de kolleezjetoer is helder: Taal is identiteit en it brûken fan dy taal liedt der ta dat men mei rjocht en reden sizze mei, lykas ús Kommissaris: IK BIN EK IN FRIES.

De foarsitter slút it formele part fan de jûn ôf mei it betankjen fan de Arno Brok foar syn besieljende ynbring. In boekebon, in tinkboek oer ús Krite en it mânske boek fan ús kritelid Jan Popkema oer De Kristlik Fryske Beweging yn de Tweintichste Ieu binne wol op har plak.
It bosk blommen dat de Kommissaris derop ta kriget, bringt er mei de waarme hân en in pear grouwe tuten by syn âld-learares Frysk, Martsje Miedema. De oanwêzigen fine it prachtich en it ûnderstreket de fijne sfear fan ienriedigens dy’t der hiele jûn hearske hat.

As slút- en biedwurd jout de foarsitter de oanwêzigen de folgjende wurden mei út ús kriteliet, dat yndertiid makke is troch ús âld foarsitter Klaas Feenstra

De eigen taal taast djipper yn ‘e siele

En rekket de tearste snaren oan

In kritefrou of man dy wit dat skoan

En wol dy rykdom graach mei oaren dielen

 

De foarsitter winsket elkenien wol thús, mar net neidat se gebrûk makke hawwe fan it nuttigjen fan in hapke en in drankje. It docht bliken dat men dêr massaal gebrûk fan makket en sa rint dizze tige slagge jubileumjûn stadichoan en op in noflike en ûntspannende wize nei de ein.

 

Pier Boonstra, skriuwer fan de Fryske Krite ‘Dr. G.A. Wumkes’ fan Burgum

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Ferslach Fryske Krite 10 febrewaris 2022

 

Oanwêzich: 33 persoanen

Fan 18 persoanen is der berjocht fan behindering

 

1. Iepening en meidielings

De foarsitter fan de Fryske Krite Burgum, Frits Bloem, hjit de oanwêzigen wolkom. Yn ferbân mei alle koroanaperikels koe de gearkomste op 13 jannewaris net trochgean en is dêrom ferskood nei hjoed. Foar ien kear op middei om’t op jûn net mooglik wie troch de troch it ministearje opleine betingsten. Yntusken hat de aktualiteit ús alwer ynhelle en hie it dochs op jûn kinnen, mar om betizing foar te kommen is besletten om oan de middei fêst te hâlden.

 

Frits iepent mei de wurden: ‘Eala Frya Fresena’ (Gegroet Vrije Friezen). Dizze wurden binne te finen by de Upstalbeam, krekt bûten Aurich (D.) Dêr waarden tusken 1216 en 1231 en tusken 1323 en 1327 jierliks gearkomsten holden mei fertsjintwurdigers fan de sân Fryske Seelannen (werom te finen yn de sân pompeblêden fan de Fryske flagge). Der waarden besluten nommen, rjochtspraak holden, mieningsferskillen útpraat en it wichtichst: de Fryske ienheid bekrêftige. Dizze ynformaasje komt út it boek ‘De Friezen’ fan Flip van Doorn út Drylts. Hy is op de groslist opnommen as sprekker foar ien fan de kritejûnen.

 

In spesjaal wurd fan wolkom is der foar Jankobus Seunnenga: hy fersoarget it part nei it skoft.

 

Frits Bloem neamt in oantal aktuele saken dy’t er út ‘e krante byinoar swile hat:

- Der is wer jild beskikber steld foar it Frysk yn basis- en fuortset ûnderwiis.

- Foar better Frysk taalûnderwiis is der in ‘taalstiper’ oansteld mei as doel dat it Frysk yn 2030 op foldwaande nivo wêze moat. Neffens Frits hat it ûnderwiis skoalmasters nedich lykas ús bestjoerslid Jan Jongsma.

- De stúdzje Frysk yn Grins stiet faai. It giet om de akademyske bestudearring fan it Frysk op bachelor- en master-nivo. De oerheid en provinsje binne ree om djip yn ‘e ponge te taasten. Deputearre Poepjes sit der boppe-op.

- By wet is op it mêd fan it Frysk alles reedlik regele. Spitich dat de sosjale status lang sa heech net is as it Nederlânsk. De eardere minister fan Ynlânske Saken, Ollongren, hat sein: brûk de Fryske taal! De takomst fan it Frysk hinget ôf fan hoe’t minsken thús omgeane mei de taal. Smyt sels gjin drompels op.

- De Frysktalige tsjerketsjinst op 9 maart leit nei oan it hert en wy kinne dêr ús hert ophelje.

 

2. Aktuele saken.

Ynkommen en útgeande stikken:

De kriteleden kinne foar de spesjale priis fan € 2,50 it boek De kristlik-Fryske beweging yn de tweintichste iuw fan Jan Popkema (hjoed net oanwêzich) dizze middei by Pier Boonstra ferkrije.

Meidielings/ferslach fan bywenne eveneminten: net fan tapassing.

 

3. Ferslaggen/besluten

Ferslach jiergearkomste fan 9 jannewaris 2020 mei sjonger Melle Leegstra as gast: gjin opmerkingen

Jierferslach 2020/2021: troch koroana is dit ferslach der by bleaun, wol is der alle kearen wiidweidich ferslach dien fan de kritejûnen.

 

4. Finansjeel jierferslach

2020-2021: troch Sybren van der Vliet en de kaskommisje.

Sybren jout in taljochting. It boekjier rint fan 1 jannewaris oant en mei 31 desimber mar it ledejild per winterskoft. Dat kin wolris foar wat betizing soargje. Sommige leden ha noch net betelle, dat wurdt meinommen yn 2022 (mar byholden yn 2021).

De kaskommisje, besteande út Jenny Wijmenga (oanwêzich) en Anneke Korringa (ôfwêzich), hat op 17 jannewaris 2022 de kas kontrolearre en goed yn oarder befûn. De kommisje ferlient it bestjoer desjarzje. Frits Bloem seit de beide froulju tank foar harren ynset.

As nij lid fan de kaskommisje wurdt Eeltsje Wiersma beneamd as opfolger fan Jenny Wijmenga.

De kaskommisje wurdt foar it folgjend jier foarme troch Anneke Korringa en Eeltsje Wiersma.

 

Ferheging fan it ledeljild.

De ynkomsten en útjeften binne no noch reedlik yn lykwicht mar it bestjoer foarsjocht in situaasje dat der mear útjûn wurde moat as dat der ynkomt. Dat komt mei trochdat alles, en benammen goede sprekkers, hieltyd mear kostet. Om’t wy graach kwalitatyf goede jûnen organisearje wolle wurdt it foarstel dien om it ledejild in bytsje te ferheegjen, nammentlik foar ien lid € 15 en foar twa leden op itselde adres € 25. Hooplik is dat gjin drompel foar leden om lid te bliuwen of te wurden. Oars dat graach oanjaan.

Gjinien fan de oanwêzigen hat wat op de ferheging fan it ledejild tsjin.

 

5. Bestjoerssaken

Ofgeande leden: Jan Jongsma (lid) en Sybren van der Vliet (ponghâlder).

Foar beide leden is der in tankwurd fan de foarsitter, mei uteraard in boskje blommen en in slúfke.

• Jan Jongsma hat it Fryske hert op it goeie plak. Hy hat altyd in trou lid fan de Krite west en syn libben lang warber foar it Frysk, net allinnich binnen it ûnderwiis, mar ek dêr bûten mei sprekbeurten ensafh. Mei Pier Boonstra hat hy soarge foar in suksesfolle trochstart fan de Krite. Yn april sil er noch ús literêre rûnlieder troch it doarp Grou wêze. Tige tank foar de ynset foar de Krite en it Frysk.
• Sybren is in skathâlder pur sang. Mar dat net allinnich: hy bleau yn it hjoeddeistige bestjoer de konstante faktor, hat in hiel stik skiednis meinommen en op in positive manier ynbrocht. Sybren hie altyd op in positive wize oandacht foar punten en komma’s. Sis mar rêstich: der ûntkaam him net folle. Hy wie altyd ree om wat te dwaan. Tige tank foar de ynset. Sybren sil it grif misse mar sa nedich wit it kritebestjoer him noch wol te finen en kinne we grif op him rekkenje.
• Foarstel nij bestjoerslid: Eelke Boonstra wurdt de nije skathâlder. Der binne gjin tsjinkandidaten steld, dus kinne wy Eelke beneame.
• Eelke nimt efkes it wurd en neamt ûnder oaren dat mei syn oanstelling de gemiddelde leeftiid binnen it bestjoer net omheech gien is…

Yn ferbân mei it net trochgean fan gearkomsten troch koroana hat der in oanpassing yn it roaster fan ôftreden west: de sittingsperioaden binne mei in jier opskood. Der wurdt oannommen dat nimmen der beswier tsjin hat.

Taakferdieling:

Frits Bloem, foarsitter (2024)

Seppy Sierksma, skriuwer yntern (2025)

Pier Boonstra, skriuwer ekstern (2023)

Eelke Boonstra, skathâlder (2026)

Wytske Sikkema, algemien adjunkt (2024)

 

6. PR-saken

Media

Der sil yn ‘e media (Actief en Drachtster Courant) omtinken komme foar de jubileumgearkomste mei Arno Brok.

Webside

Om’t ús (fergeze) websidebouwer Simpsite der ynkoarten mei ophâldt binne wy oerstapt nei JouwWeb. Seppy hat de teksten oerset en leit op it stuit de lêste hân oan de webside. Op hiel koarte termyn giet de nije webside de loft yn. Wy binne te finen op: fryskekriteburgum.jouwweb.nl

 

7. Programma 2021-2022

3 maart 2022: Jubileumgearkomste mei Kommissaris fan de Kening Arno Brok yn de Krústsjerke.

Neist de kriteleden wurde ynstânsjes dy’t beliedsmjittich mei it Frysk dwaande binne útnûge, te tinken falt oan skoallen, polityk en tsjerken. De jûn is troch de gemeente Tytsjerksteradiel subsidiearre.

It ûnderwerp fan ‘e jûn is It Frysk yn de polityk en it maatskiplik libben en der is romte foar diskusje. De jûn sil muzikaal opfleure wurde troch Keimpe van der Meer en nei ôfrin fan it offisjele part is der in hapke en in drankje. In elts is frij om in gast mei te nimmen. Uteraard jildt dit foar alle kritejûnen.

9 maart 2022: Fryske tsjerketsjinst mei dûmny Henk-Jan de Groot en de Kleine Cantorij.

By de Taakgroep Eredienst sil oantrune wurde op mear omtinken foar Fryske tsjinsten.

23 april 2022: Literêre kuier troch Grou ûnder lieding fan Jan Jongsma

Oan it programma foar it seizoen 2022-2023 wurdt noch drok wurke.

 

8. Fersprieding flyers Krite

It doel is om op Keningsdei by alle huzen dêr’t de Fryske flagge of wimpel wapperet, in struibrief foar ledewerving yn ‘e bus te smiten. Sawol yn Burgum as yn de bûtendoarpen. Hjirfoar wurde frijwilligers frege. Opjaan kin by Eelke Boonstra (eelkeagri@gmail.com).

 

9. Rûnfreegjen

Nij lid Annie Bergema freget omtinken foar klassike muzyk, lykas Bach.

De tasizzing wurdt dien dat as der in link is mei de krite, har idee meinommen wurde sil.

 

10. Skoft

Diskear is der skoft mei oranjekoeke en de tee/kofje is, lykas wenst by jiergearkomsten, jûn fergees.

 

11. Optreden troch Jankobus Seunnenga

Jankokus Seunnenga is hikke en tein yn Ljouwert en dus in echte Liwwarder en sjongt dan ek benammen yn dy taal en it Nederlânsk. Hy makke yn ‘e tachtiger jierren karriêre mei de punkpopband Kobus gaat naar Appelscha en makke letter diel út fan it folkduo Pigmeat. Ek wie hy streekdichter fan Noard-East Fryslân (2019/2020) en waard bekend troch it op muzyk setten fan gedichten fan Simon Vestdijk.

Dizze middei fermakket hy de oanwêzigen mei lieten op teksten fan Piter Jelles Troelstra (Het zilveren meer en Aan de kant van het meer), Francois Haverschmidt (Snik en glimlachjes, de Zelfmoordenaar), Theun de Vries en Slauerhoff (Volkswijzen, Volksreizen). En uteraard koene wy ek genietsje fan syn eigen lieten lykas Herman moet naar Brada, Grou, Meisje uit Maastricht, Zweef maar mee, Een lied waaruit blijkt, Achterelkaar is naastelkaar, Malligheid zonder bodem en Labyrinth. Jankopbus Seunnenga sleat syn optreden ôf mei in fleurich liet oer kuorbal.

Neist in flink applaus krige Jankobus Seunnenga in betankje en in slúfke mei ynhâld, oerhandige troch de foarsitter.

 

12. Ofsluting

Foarsitter Frits Bloem slút de fariearre middei ôf mei in liet fan Fedde Schurer: Al is de wrâld fol ramp (út Habakuk 1). Kinst alles mei in negative bril besjen, mar ek mei in positive…

Op nei de jubileumjûn fan 3 maart! Nim allegearre in gast mei.

Tank foar it kommen en wol thús!

 

sep

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Ferslach Fryske Krite 25 novimber 2021

 

Oanwêzich: 27 persoanen

Fan 21 persoanen is der berjocht fan behindering

 

1. Iepening en meidielings

De foarsitter, Frits Bloem, hjit elkenien tige wolkom.

Ek al stiet it op it stuit faai mei de koroana, der is dochs besletten, mei yn acht nimmen fan de 1,5 meter ôfstân regel en it tsjekken fan de QR koade, dat de kritejûn trochgean moast.

Fjouwer partijen dy’t dêr foarstanner fan wiene: it publyk, it kritebestjoer, de behearder fan it Martinushûs en de sprekker fan dizze jûn: Johan Veenstra.

Der wurdt melding dien fan in fiks tal nije leden: Sake en Bertha  Postma, Andries Perterson, Geart Steegstra, Rients Wartena, Ben en Agaath van Dalfsen, Pietsje Wobma, Cor en Anneke Jousma, Annie Bergema en Adriaan en Aukje Raap.

Us ûntfallen: Johannes Venema.

 

Der wurdt omtinken frege foar de webside. Dizze wurdt opheft en dêrfoar komt ynkoarten in nijenien foar yn it plak. Sadree’t dy yn ‘e loft is, wurdt it it nije adres trochjûn.

 

Frits Bloem memorearret yn syn iepeningswurd Kneppelfreed. De opskuor fan 1951 hat yn 1955 resultearre yn de Wet Cals (it Frysk mei as fiertaal brûkt wurde yn it ûnderwiis) en yn 1956 yn de Wet Donker (der mei Frysk praat wurde yn de rjochtseal). Kneppelfreed kin dus sjoen wurde as kearpunt yn de emansipaasje fan it Frysk.

 

As besiker fan it teäterstik Kneppelfreed waard de foarsitter rekke troch it trochlibbe pleit fan advokaat Hertzberg foar “ … diversiteit yn de wiidste betsjutting fan it wurd. Dus net allinnich oangeande hûdskleur, mar ek religy, geslacht, seksuele aard, komôf, taal en folle net genôch. Net as beheining, mar as rykdom. In iepen maatskiplik petear kin it begjin wêze fan in gruttere tolerânsje, dy’t úteinlik yn it belang is fan elke minderheid.”

Sa noch wat útspraken:

• Yn it Frysk kinne je mei minder wurden it moaier sizze.
• Ut in ûndersyk fan de Ljouwerter Krante nei it Frysk docht bliken dat 77% fan de befolking it fan belang fynt dat it Frysk offisjeel as taal erkend is, 56% wol graach Fryske artikels yn ‘e krante, 52% begjint yn it Nederlânsk by it oansprekken fan in ûnbekende. Wat it lêste oanbelanget: praat dus Frysk tsjin minsken dy’t sizze: Ik spreek het niet, maar versta het prima. Dit om frustraasje by de fersteander foar te kommen.
• Arno Brok by de presintaasje fan it boek ‘Kneppelfreed’ fan Peter Boomsma:

- 70 jier nei Kneppelfreed wurdt it Frysk net ûnderdrukt, ûntmoedige of ôfret

-  sûnder better en mear Frysk yn it ûnderwiis hat it Frysk gjin takomst

- it Nederlânsk en Frysk binne de twa offisjele talen yn Fryslân, wy moatte útgean fan eigen krêft, sels it goede foarbyld jaan en net te gau oerskeakelje yn it Nederlânsk

- it lânskip, streekprodukten en Fryske frijheid binne minstens sa wichtich as de Fryske taal foar ús identiteit

- lokkich wurdt it Frysk in soad brûkt troch de jongerein op de sosjale media

- it fuortbestean fan it Frysk leit by de ynwenners sels: respekt foar oare kultueren begjint mei it respekt en bewustwêzen fan de eigen taal/kultuer!!

 

2. Earste part mei Johan Veenstra

Nei de iepening alle oandacht foar de sprekker fan dizze kritejûn: Johan Veenstra.

Johan Veenstra skriuwt al 50 jier romans, ferhale- en dichtbondels yn it Stellingwarfsk, skreau foar kranten en tydskriften, hold columns foar de Omrop en is columnist by de Ljouwerter Krante.

Hy hat tal fan literêre en kulturele prizen wûn. De lêste priis wie de Sulveren Anjer yn juny 2021. Dizze waard útrikt troch prinses Beatrix. Troch koroana wie dit in iensum barren om’t der gjin publyk by oanwêzich wêze mocht. Ek moast Veenstra de Anjer sels opdwaan.

Yn 2001 is er ûnderskieden yn de Ridder in de orde Oranje-Nassau en yn 2021 waard er eareboarger fan de gemeente Weststellingwerf.

Johan Veenstra hat in lange rigele boeken skreaun: in list fan 28 boeken. It lêste dêrfan, ‘Et liek in de Lende’, sil er jûn út foarlêze.

Veenstra hat mear as 3000 foardrachten holden, lykas no.

Frits Bloem jout it wurd oan de man dy’t gjin fjochter is of mei spandoeken rint, mar him wol altyd fan it Stellingwerfsk betsjinnet en op dizze wize fan grutte betsjutting is.

 

Johan Veenstra kriget it wurd.

Hy sil dizze jûn in oantal fleurige ferhalen fertelle en twa stikken foarlêze út syn lêste twa boeken.

 

Hy set útein mei twa ferhalen oer Wytske en Minne, dy’t in haadrol spylje yn al syn ferhalebondels.

It iene giet oer in besite oan in telefyzjeútstjoering mei Catherine Keijl en it oare oer de oanskaf fan in digitaal tv-pakket. De tahearders skuorre harren de bûse út.

Ek it, wier barde, ferhaal oer syn mem dy’t 500 meter fierderop in nacht útfanhûs sil falt yn ‘e smaak.

 

Nei dit koartswilige part folgje der twa gedichten oer himsels en syn mem.

Yn 2006, nei de dea fan syn mem, is it autobiografyske boek ‘In brogge fan glas’ ferskynd. Yn dizze roman wurdt de ûntdekking dat hy in healbroer hat, beskreaun.

It is dit jier 25 jier lyn dat Veenstra syn mem ferstoarn is en hy fertolket tink de winsk fan alle oanwêzigen dat it prachtich wêze soe dat in ferstoarne dierbere noch ien kear yn it jier even lâns komme soe. Nei dizze winsk folget der in tapaslik gedicht.

It twadde gedicht giet oer syn allerearste herinnering: achter op ‘e fyts mei beide poatsjes yn ‘e fytstas. As bern tinke je dat der noait in ein oan it leven komt…

 

Hjirnei is der omtinken foar syn twa lêste boeken: 'Vroeger is veurgoed veurbi'j' en ‘Et liek in de Lende’.

Earst wurdt it earste haadstik fan syn alderearste thriller, Et liek in de Lende, bepraat en foarlêzen.

De haadpersoanen yn it boek binne twa resjersjeurs en kammeraten. Op in moarn, as Rik oan it hurdrinnen is, docht er in grouwélige ûntdekking. Op in strantsje by it Wiede fan de Linde leit in lichem fan in neakene frou mei de holle yn it wetter. As er tichte rby komt, sjocht er oan de tatoeaazje op har earm dat it de frou is dêr’t er de nacht mei trochbrocht hat yn it Van der Valk hotel yn Wolvegea. It hat der in soad fan dat ien har yn it Wiede ferdronken hat. As plysjeman heart er fansels fuort it buro te beljen, mar hy bellet net…

It fierdere ferfolch fan dizze spannende yntro sille de leden helje moatte út it boek dat yn it skoft eventueel oanskaft wurde kin. Ek is der de mooglikheid om it sinjearje te litten.

 

3. Skoft

 

4. Twadde part mei Johan Veenstra

Nei it skoft is der omtinken foar ‘Vroeger is veurgoed veurbi’j’, de sande roman. Foar dizze roman krige Veenstra de Rink van der Veldepriis.

It boek giet oer Arjen Hogeling, dy’t op in dei yn 1990 yn Twente mei in gewear yn ‘e auto stapt en nei de streek dêr’t er berne is, de Stellingwerven, riidt. Hy is fan doel en sjit dêr syn healbroer Albert dea.

It boek giet net allinnich oer Arjen, mar ek oer syn mem. Sy wenne as famke mei har folk yn in earmoedige klinte yn Nijetrine. Dêr wurdt se slim fereale op Arjen de Ruter, de soan fan in rike boer. Hy is gek op har mar se kinne net trouwe. Nei syn foartidich ferstjerren, krijt se likegoed wol in bern fan him. Dat wurdt Arjen junior. Letter krijt se in betrekking by de boer Sander Hogeling: in ‘gofferd van een kerel’. Se krije tegearre in soan: Albert. In goede fjirtich jier letter, yn 1990, ûntdekt Arjen hokker minne streek syn healbroer him yndertiid levere hat. En dan stapt hy mei it gewear yn ‘e auto…

 

Hjirnei folgje noch in tal koartswilige ferhalen.

It earste giet oer Lutske en Sytske út Lollum dy’t, as Johan Veenstra al aardich op leeftiid is, him wol even sosjale emosjonele stipe jaan sille en it twadde oer Rinske en Roelof dy’t 40 jier troud binne. In hiel sneue bedoening.

 

It lêste, eroatyske, ferhaal giet nochris oer Wytske en Minne. Minne hat wol in hiel djoere jierdei…

 

Johan Veenstra slút de jûn ôf mei in gedicht oer de beammen om syn âlde hûs hinne en seit de frouluden en manluden tige tank en de wurden: laten we gezond blieven!

 

De foarsitter seit Veenstra tank foar de fleur dy’t er yn dizze donkere moanne brocht hat en is ûnder de yndruk fan syn fertelkeunst: Jo meie wolris wer komme!

 

5. Omfreegjen.

Nimmen makket hjir gebrûk fan.

 

6. Ofsluting

In Jûnbea fan Gysbert Japicx. De man dy’t it Frysk wer in plak jûn hat tusken de Europeeske kultuertalen. Syn taal  en stavering foarmje de basis fan de hjoeddeistige Fryske skriuwtaal. Hiske Oosterwijk song yn oktober yn de Broeretsjerke te Bolsert bewurke lieten fan Gysbert Japicx, û.o. de Jûnbea of ek wol Nachtrêstbegearte neamd: 117 yn Fryslân Sjongt.

 

 

Wol thús allegearre en graach oant sjen op tongersdei 13 jannewaris 2022: ús jiergearkomste mei Jankobus Seunnenga dy’t gedichten fan Simon Vestdijk op muzyk set hat.

 

Seppy

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Ferslach Fryske Krite 14 oktober 2021

 

Oanwêzich: 41 persoanen, ynklusyf ús sprekker Hylke Speerstra.

 

Om 20.00 oere iepenet ús foarsitter Frits Bloem dizze twadde kritejûn yn it seizoen 2021-2022.

Nei wat húshâldlike meidielings en it neamen fan de lju dy’t har foar jûn ferûntskuldige hawwe, neamt Frits yn syn wolkomstpraatsje in tal aktualiteiten dy’t ús as leden faaks wol reitsje. Sa is der it berjochtsje dat wy mei ús meartaligens minder kâns ha om demint te wurden, soks is moai meinommen fansels. De taal is in wichtich elemint as it giet om it wêzen en bepalen fan jins identiteit. Hy neamt yn dat ramt de Fryske tolkenkwestje en makket sa in brechje nei Kneppelfreed en Fedde Schurer. Dy syn gedicht oer Ruth ‘Ieren sykje’ út de bondel ‘De gitaar by it boek’ jout moai krekt it gefoel fan iensumens en it longerjen nei in better bestean wer.

 

Sjoch ik bin net moai en net bysûnder

En it libben, seit men, is mar koart

Mar ik wachtsje as in bern it wûnder

’t wûnder, dat dochs ienris barre moat.

 

Soks komt ek werkenber oan ‘e oarder yn it boek Testamint fan de siel fan Hylke Speerstra dat jûn sintraal stiet. Dit boek wurdt wol it Magnum Opus (it Grutste Wurk) fan Speerstra neamt. Wat makket dit boek no sa grut? As men op Wikipedia it oeuvre fan Speerstra besjocht is men al djip ûnder de yndruk, mei titels as Neaken en bleat foar de dokter, Op klompen troch de dessa, De Oerpolder en It wrede Paradys en folle net genôch. De foarsitter hat it boek lêzen mei in laits en in trien en is ta de konklúzje kommen dat de beskriuwing fan de libbens fan Thomas Akkerman en Ids Faber in tiidrek omfiemet dêr’t de feitlikheden en de belibbing, it fielen, byinoar komme. It nimt jin yn ‘e besnijing. Hy is dan ek benijd hoe’t de skriuwer ús jûn by it boek en it ûntstean dêrfan bepale sil.

 

En dêrmei kriget Hylke Speerstra it wurd.
Hy heakket efkes yn op it neamen fan Fedde Schurer, dy’t er as sjoernalist by de Friese Koerier goed kennen hat. Ek neamt er de oanwêzigens fan syn freon, Burgumer Hans van Dam, 97 jier âld. Mei him is der ek de relaasje mei It Heidenskip en sa. Hans hat it hiele tiidrek dêr’t it om giet yn it boek ek belibbe
Dan set Speerstra útein mei it foarlêzen fan de earste siden fan it boek. Hy ferklearret wat him sa troffen hat en wat de reden wie om yn ‘e hûd te krûpen fan de beide haadpersoanen. As earste Ids Faber, soan fan in NSB’er, dy’t nei de oarloch in ferkearde kar makke en yn it Frânske diel fan Kanada bedarre is. As twadde Thomas Akkerman, dy’t syn heit eins nea kennen hat en dy’t ek jong syn mem ferlear en opgroeide yn in fermidden dêr’t eangst en it (dogmatysk) leauwen in grutte rol spilen. It moetsjen fan dizze beide mannen en harren petearen binne de kearn fan it boek.
Hy jout oan dat der wol wat autobiografyske trekjes sitte yn de ik-figuer Ids Faber. Fierder neamt er as boarnen, neist syn eigen belibbing, ek de smite ferhalen fan oare minsken dy’t er sa by it libben lâns te hearren krigen hat. As stelling ponearret er dat ferhalen it minskdom tsjinje en der struktuer oan jouwe. Ek de emoasjes dy’t sa njonkenlytsen tichter oan it oerflak komme, krije dêryn har plak. ‘Ik gûl allinnich noch mar om moaie dingen’ is sa’n útspraak om oer nei te tinken.

Speerstra nimt ús fierder oan ‘e hân troch hjir en dêr stikken út it boek te sitearjen en fan in betsjutting te foarsjen. Dêrby reflektearret er ek op it ta stân kommen fan it boek, bygelyks troch de goede ried fan syn skriuwfreon Geert Mak, dy’t ha woe dat der wat mear ‘lucht’ yn it boek komme soe.

Sadwaande binne der ek koartswilige stikken yn it boek kommen oer, hoe kin it oars, reedriden  (Jûkelburd kom werom) en silerij. Ek Fedde Schurer komt noch efkes foarby mei sfearbeskriuwings fan it miedlânsgea, it lân fan de greidblommen en -fûgels lykas de skries, de ljip en tjirk…

Tige byldzjend is it ferhaal dat him ôfspilet yn 1942, de tiid fan fertsjustering en ûnderdûkers, dêr’t in hiel skip yn fersidebrocht wurdt yn de Alde Feanen en de soarchsume mem dy’t beladen mei allerhande rêding oer it iis knoffeljend har bern warskôget foar ferried. Yn it beskriuwen fan sokke setten komt de skriuwer Speerstra wol ta syn rjocht. It tiidsbyld fan de ferpyldering (verzuiling) wit er mei de nedige humor goed te treffen (in frijsinnige boer molk mei in Alfa Laval en in grifformearden mei de hân…).

De struktuer fan it boek wurdt benammen bepaald troch de ferhalen dy’t Ids en Thomas inoar fertelle op papier. De biedwurden dêrby binne FERJOUWING, LEAUWE, GENEDE, TREAST en LEAFDE.

Allerhande metafoaren (bjist) en statements (Wat net bestiet is net te ferjaan) komme dêrby foarby, Ek fragen oer it libben en leauwen (No Almachtige wêr binne Jo no?) wurde net mijd.

 

Wy krije sa foar it skoft moai aardich sicht op it hoe en het fan it boek.

Yn it skoft kin der gebrûk makke wurde fan de boeketafel mei wurk fan Speerstra, dy’t ek ree is om de boeken te sinjearjen.

 

Nei it skoft komme der in pear fragen op it aljemint. De iene giet oer de fassinaasje fan Speerstra foar emigranten. Hy leit út dat it fenomeen fan de bliuwers en swalkers him hieltyd wer ynspirearret. It losskuorren fan, en dan wer it langstme om werom te gean nei it âlde stee. De spankrêft dy’t nedich is om in nij bestean op te bouwen. Prachtich en yntrigearjend. En it is faak ferrassend wat de motiven binne fan minsken om fuort te gean (of út te naaien).
Yn de oare fraach wurdt steld dat de âldere generaasje der net sa goed foarwei komt by Speerstra. Benammen de heiten binne nochal hurd en wreed. Is dêr in ferklearring foar? Fansels moat it yn de literatuer al in bytsje skuorje, mar de tiden wiene no ien kear sa dat de hjoeddeiske opfettings der al gau in negatyf oardiel oer hawwe. Tiden hawwe tiden, lykwols ek in earme heit hie rjocht op syn dream.

As útsmiter fertelt Speerstra op syn eigen koartswilige en byldzjende wize it bekende ferhaal fan de boerinne en de feint fan de Sinteklazepleats dy’t tegearre op it iis al ‘sa moai yn ‘e slach leine’ en úteinlik beide tige wiis wiene mei it kadootsje yn ‘e klompen…

 

De oanwêzigen beleanje de sprekker mei in waarm applaus en ek de foarsitter betanket de ynlieder  en oerlanget him in slúfke mei ynhâld.

 

By it omfreegjen is der in fjouwertal minsken dat har opjout foar de trainingsesje ‘Appe yn it Frysk’. Sy krije meikoarten in persoanlike útnûging.

 

Om goed tsien oere beslút de foarsitter de jûn. Hy neamt noch efkes ús earstfolgjende kritejûn fan tongersdei 24 novimber mei de ferneamde stellingwerfske skriuwer Johan Veenstra. Hy hopet dat wy der dan wer manmachtich  wêze sille en winsket elkenien wol thús.

 

Ferslachjouwer Pier Boonstra.

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Ferslach fan de Fryske Krite op 16 septimber 2021

 

Plak: Martinushûs, Hillamawei yn Burgum

Tiid: 20.00 oere

Oanwêzich: 24 leden

 

1. De foarsitter, Frits Bloem, hjit elkenien tige wolkom. Bliid dat wy nei sa’n lange tiid fan net byinoar komme kinnen y.f.m. koroana inoar wer moetsje kinne. Wy fiere dat dan ek mei in stikje oranjekoeke by de kofje.

In bysûnder wurd fan wolkom is der foar Tjitske Postma, de krûdefakfrou fan Krûdwiizer út Noardburgum. Hja sil ús fertelle wat krûden foar ús betsjutte kinne.

Sawol by de foarsitter as de sekretaris binne der berjochten fan behindering ynkommen. Dizze minsken wurde neamd.

 

2. De jûn wurdt iepene mei it sjongen fan it liet Simmermoarn fan Waling Dykstra: in artistyk bejeftige man. Hy hat in grut oeuvre achterlitten oan Fryske teksten, gedichten, boeken, toanielstikken en oersettingen. Syn wurk waard brûkt as basis foar de stavering fan de Fryske taal. Dêrneist wie hy belutsen by it opstellen fan it Fryske wurdboek. Ek moatte wy de Winternochtjûnen mei Tsjibbe Gearts van der Meulen net ferjitte. Dy fersterken it Frysk folksbewustwêzen.

Frits Bloem wiist ek noch even op de foarstellingen yn it gerjochtsgebou yn Ljouwert oer Kneppelfreed. Der komme 25 opfieringen, de earste is op 29 oktober.

 

3. Nijs út it bestjoer:

- Bêst wol grutsk op it programma fan dit nije seizoen. Dat is sawol op papier, digitaal as op de webside presintearre.

- De taken fan de sekretaris binne ferdield: Pier Boonstra regelt de eksterne saken, Seppy Sierksma soarget foar de ferslachjouwing fan alle gearkomsten.

- Pier en Frits ha in petear hân mei wethâlder Andries Bouwman, portefúljehâlder fan de gemeente Tytsjerksteradiel.

De folgjende ôfspraken binne der makke: jierliks oerlis, flyers yn de publike romte fan it gemeentehûs en regelmjittich oanwêzich op de kritejûnen (û.o. mei de Kommissaris fan de Kening Arno Brok op 3 maart en de Fryske tsjerketsjinst op 9 maart). Foar konkrete doelen kin der subsydzje oanfrege wurde.

De kriteleden binne de ambassadeurs fan de Fryske Krite en yn dat ramt wurdt der û.o. frege om help by it fersprieden fan de flyers. Bygelyks op Keningsdei op 27 april yn Burgum. Oeral dêr’t in Fryske flagge hinget kin in flyer besoarge wurde.

- Frits en Seppy hâlde de webside aktueel.

- Der binne op dit stuit 84 persoanen lid fan de krite, dy’t op 54 adressen wenje.

 

4. Ynlieding troch Tjitske Postma, krûdefakfrou by Krûdwiizer yn Noardburgum.

Koarte yntroduksje troch Tjitske Postma: nei it folgjen fan ferskate opliedingen hâldt hja har no benammen dwaande mei foetmassaazje, Aroma Touch Welness massaazje, healing, krûdekonsulten en natuer- en krûdekuiers.

 

Skiednis

Tjitske nimt ús mei op reis troch de skiednis fan de krûdegenêskunde. Earder wiene der noch gjin medisinen en waard der dus gebrûk makke fan krûden. Benammen de kleasters spilen dêr in wichtige rol yn.

Hippocrates wie de grûnlizzer fan de genêskunde. Hy stichte yn plm. 400 foar Kristus it earste sikehûs. Hjoed-de-dei wurdt noch altyd by artsen de eed fan Hippocrates ôflein.

Yn plm. 1100 krige Hildegard van Bingen allerhanne fisioenen. Dêr is it boek Physica út ûntstien oer medisinale planten, bisten en stiennen.

Paracelcus libbe rûn 1500. Syn kredo wie: Alles is vergif en niets is zonder gif, alleen de dosis bepaalt dat iets gif is.

Rembertus Dodonaeus libbe yn de twadde helte fan 1500 en hat 1060 planten yndield op grûn fan eigenskippen.

In oare grutte namme is Linnaeus, hy libbe rûn 1700. Hy hat alle planten en krûden in Latynske namme jûn.

1. Uyldert hat in hiel soad boeken skreaun oer krûden ensfh. Sy libbe fan 1908 oant 2009 en stribbe nei it libjen yn harmony mei de natuer en helle benammen enerzjy foar libbenskrêft út beammen. Hiel wichtich wie dêrby om nei ôfrin datjinge dêr’t krêft út helle wie te betankjen.

Elkenien ken de tinktueren fan A. Vogel. Hy wie fan miening dat je binne wat je ite. Hy lei it belang fan goed iten (in soad griente en fruit) en natuerlik genêzen út yn ferskate publikaasjes.

Ek wurdt it produkt Weleda noch neamd. De produkten fan Weleda binne yn harmony mei mins en natuer. Weleda wol bydrage oan de sûnens fan minsken en in sûne ierde.

 

Ynhâld fan de presintaasje

- Hokker krûden kinne der ynset wurde by gryp.

- Hoe kinst krûdetee meitsje.

- Pypskoft.

- Meinommen krûden besjen.

- It stellen fan fragen.

 

Krûden by gryp, hoastjen, kielpine en om de wjerstân te ferheegjen: sjoch ûndersteand oersjoch.

Dêrneist rêst nimme en genôch drinke (mei sitroen/huning).

Foar alle krûden jildt: net altyd deselde krûden brûke. As it te lang achterinoar brûkt wurdt, kinst de klacht krije. Net langer as 6 wiken 3 mokken per dei.

 

Dizze jûn kin elkenien tee nei eigen kar meitsje. Der kin keazen wurde út de blêden fan de hynsteblom, toarnbei en time (tijm).

 

Algemiene ynformaasje:

- de tee altyd yn in glêzen of stiennen pot sette

- by gebrûk fan blêden: net yn in tee-aai; de blêden moatte útinoar falle kinne

- 2 of 3 blêden per kear

- by tsjokke krûden: in flinke dessertleppel de liter of teeleppel it kopke

- deksel derop (oars geane de ynhâldsstoffen ferlern)

- 10 minuten trekke, seve en yn termoskanne

- 3 mokken per dei

Nei de priuwerij wurde de befiningen bepraat: hoe smakke de tee, hoe rûkte it, wat ha je murken yn ‘e mûle/kiel.

Ek is it mooglik op ferskillende krûden te besjen en wurde der noch ferskillende tips jûn oer bygelyks zevenblad/hoannepoat: kin pesto fan makke wurde, troch it sop, aai en woarteltsjes.

 

5. Foarsitter Frits Bloem seit Tjitske Postma tank foar har entûsjaste ferhaal en priizget har om har grutte kennis fan saken. Wy ha in protte leard. Neist kennisoerdracht hat hja ús ek de eagen iepene foar wat der allegearre wol net om ús hinne groeit en bloeit.

 

De folgjende kritejûn is op 14 oktober en komt auteur Hylke Speerstra te praten oer syn nije boek: Testamint fan de siel. Gasten binne fan herte wolkom, dus zegt het voort!

Op dizze jûn is der ek gelegenheid om boeken sinjearje te litten.

 

Ynkoarten krijt elkenien noch in mail fan Pier Boonstra om it ferlet te peilen foar it brûken fan it Frysk by WhatsApp.

 

De kriteleden wurdt hertlik tank sein foar harren komst en de foarsitter winsket elkenien wol thús.

 

Seppy Sierkma

 

'